รูปลักษณ์จักรวาล
โศลก 48
นะ เวดะ-ยะกยาดฺยะยะไนร นะ ดาไนร
นะ ชะ คริยาบิฺร นะ ทะโพบิฺร อุไกรฮฺ
เอวัม-รูพะฮ ชัคยะ อฮัม นริ-โลเค
ดรัชทุม ทวัด อันเยนะ คุรุ-พระวีระฺ
นะฺ - ไม่เคย, เวดะ-ยะกยะฺ - ด้วยการบูชา, อัดฺยะยะไนฮฺ - หรือการศึกษาคัมภีร์พระเวท, นะฺ - ไม่เคย, ดาไนฮฺ - ด้วยการทำบุญ, นะฺ - ไม่เคย, ชะฺ - เช่นกัน, คริยาบิฺฮฺ - ด้วยการทำบุญ, นะฺ - ไม่เคย, ทะโพบิฺฮฺ - ด้วยการบำเพ็ญเพียรอย่างจริงจัง, อุไกรฮฺ - อย่างเคร่งครัด, เอวัม -รูพะฮฺ - ในรูปลักษณ์นี้, ชัคยะฮฺ - สามารถ, อฮัมฺ - ข้า, นริ-โลเคฺ - ในโลกวัตถุนี้, ดรัชทุมฺ - ได้เห็น, ทวัทฺ - กว่าเธอ, อันเยนะฺ - โดยผู้อื่น, คุรุ-พระวีระฺ - โอ้ ผู้ยอดเยี่ยมในหมู่นักรบคุรุ
คำแปลฺ
โอ้ ผู้ยอดเยี่ยมในหมู่นักรบแห่งคุรุ ไม่เคยมีผู้ใดก่อนหน้าเธอเห็นรูปลักษณ์จักรวาลของข้านี้ ไม่ว่าจากการศึกษาคัมภีร์พระเวท จากการปฏิบัติพิธีบูชาต่างๆ จากการให้ทาน จากการทำบุญ หรือจากการบำเพ็ญเพียรอย่างเคร่งครัดก็ไม่มีผู้ใดสามารถเห็นรูปลักษณ์นี้ในโลกวัตถุ
คำอธิบายฺ
จักษุทิพย์ในความสัมพันธ์กับประเด็นนี้ควรทำความเข้าใจอย่างชัดเจนว่า ผู้ใดสามารถมีจักษุทิพย์? ทิพย์หมายความว่า แห่งเทพ นอกจากเราบรรลุถึงระดับทิพย์เหมือนกับเทพ เราจะไม่สามารถมีจักษุทิพย์ได้ และเทพคือใคร? ได้กล่าวไว้ในคัมภีร์พระเวทว่า พวกที่เป็นสาวกของพระวิชณุคือ เทพ (วิชณุ-บัฺคธะฮ สมริโท เดวะฮฺ) พวกที่ไม่เชื่อในองค์ภควาน หรือพวกที่ไม่เชื่อในพระวิชณุ หรือพวกที่รู้เพียงส่วนที่ไร้รูปลักษณ์ของคริชณะ ไม่สามารถมีจักษุทิพย์ เป็นไปไม่ได้ที่ประณามคริชณะแล้วจะมีจักษุทิพย์ในขณะเดียวกัน เราไม่สามารถมีจักษุทิพย์หากไม่มาเป็นบุคคลทิพย์ อีกนัยหนึ่ง พวกที่มีจักษุทิพย์จะสามารถเห็นสิ่งที่อารจุนะทรงเห็น
ภควัต-คีตาฺ ได้พรรณนาถึงรูปลักษณ์จักรวาล ถึงแม้การพรรณนานี้ไม่เคยมีผู้ใดรู้มาก่อนอารจุนะ บัดนี้ เรามีแนวความคิดบางอย่างเกี่ยวกับ วิชวะ-รูพะฺ หลังจากเหตุการณ์นี้ บุคคลที่เป็นทิพย์จริง ๆ สามารถเห็นรูปลักษณ์จักรวาลขององค์ภควานแต่เราไม่สามารถเป็นทิพย์หากไม่มาเป็นสาวกผู้บริสุทธิ์ของคริชณะ อย่างไรก็ดีสาวกผู้ที่อยู่ในธรรมชาติทิพย์จริงและมีจักษุทิพย์ จะไม่สนใจในการเห็นรูปลักษณ์จักรวาลขององค์ภควานเท่าใดนัก ดังที่ได้อธิบายในโศลกก่อนหน้านี้ อารจุนะทรงปรารถนาที่จะเห็นรูปลักษณ์สี่กรขององค์คริชณะในรูปพระวิชณุ อันที่จริงท่านทรงกลัวรูปลักษณ์จักรวาล
โศลกนี้มีคำพูดสำคัญ ๆ เช่น เวดะ-ยะกยาดฺยะยะไนฮฺ ซึ่งหมายถึง การศึกษาวรรณกรรมพระเวทและเรื่องราวกฎเกณฑ์ในพิธีบูชา พระเวทหมายถึงวรรณกรรมพระเวททั้งหมด เช่น พระเวททั้งสี่เล่ม (ริก, ยะจุร, สามะฺ และ อทฺารวะฺ) และ พุราณะฺทั้งสิบแปดเล่ม อุพะนิชัดฺ และ เวดานธะ-สูทระฺ เราสามารถศึกษาคัมภีร์เหล่านี้ที่บ้านหรือที่ใดก็ได้ ในทำนองเดียวกันมี สูทระฺ เช่น คัลพะ-สูทระฺ และ มีมามสา-สูทระฺ เพื่อศึกษาพิธีกรรมบวงสรวงบูชา ดาไนฮฺ หมายถึงการให้ทานซึ่งถวายให้แก่ผู้ที่เหมาะสมเช่นบุคคลผู้ที่ปฏิบัติรับใช้ด้วยความรักทิพย์ต่อองค์ภควาน เช่น บราฮมะณะ และ ไวช- ณะวะฺ ในทำนองเดียวกัน “การทำบุญ” หมายถึง อักนิ-โฮทระฺ และหน้าที่ที่ได้กำหนดไว้สำหรับวรรณะต่าง ๆ การอาสายอมทำให้ร่างกายเจ็บปวดบ้างเรียกว่า ทะพัสยะฺ ดังนั้นเราสามารถปฏิบัติตามรายการทั้งหมดนี้ ยอมรับการบำเพ็ญเพียรทางร่างกาย การให้ทาน การศึกษาคัมภีร์พระเวท ฯลฯ แต่นอกจากมาเป็นสาวกเหมือนกับอารจุนะ มิฉะนั้นเป็นไปไม่ได้ที่จะเห็นรูปลักษณ์จักรวาล พวกที่ไม่เชื่อในรูปลักษณ์จินตนาการว่าได้เห็นรูปลักษณ์จักรวาลขององค์ภควาน แต่จาก ภควัต-คีตาฺ เราเข้าใจว่าพวกไม่เชื่อในรูปลักษณ์ไม่ใช่สาวก ดังนั้น จึงไม่สามารถเห็นรูปลักษณ์จักรวาลของพระองค์ได้
มีหลายคนสร้างอวตารต่าง ๆ และอวดอ้างอย่างผิด ๆ ว่ามนุษย์ธรรมดาเป็นองค์อวตาร แต่นี่เป็นความโง่เขลาเบาปัญญาทั้งสิ้น เราควรปฏิบัติตามหลักธรรมของ ภควัต-คีตาฺ มิฉะนั้น เป็นไปไม่ได้ที่จะบรรลุถึงความรู้ทิพย์อย่างสมบูรณ์ แม้จะถือว่า ภควัต-คีตาฺ เป็นระดับประถมศึกษาของศาสตร์แห่งองค์ภควาน ถึงกระนั้นก็มีความสมบูรณ์พอที่จะทำให้เราแยกแยะว่าอะไรคืออะไร เหล่าสาวกของอวตารจอมปลอมอาจกล่าวว่า พวกตนก็เห็นอวตารทิพย์รูปลักษณ์จักรวาลขององค์ภควานเช่นกัน แต่เช่นนี้ยอมรับไม่ได้ เพราะได้กล่าวไว้อย่างชัดเจน ณ ที่นี้ ว่า นอกจากมาเป็นสาวกของคริชณะ มิฉะนั้น จะไม่สามารถเห็นรูปลักษณ์จักรวาลขององค์ภควาน ดังนั้น ก่อนอื่นเขาต้องมาเป็นสาวกผู้บริสุทธิ์ของคริชณะ จากนั้น จึงอ้างได้ว่าตนสามารถแสดงรูปลักษณ์จักรวาลที่ได้เห็นมา สาวกของคริชณะไม่ยอมรับอวตารจอมปลอม หรือบรรดาสาวกของอวตารจอมปลอม