ธรรมชาติ ผู้รื่นเริง
และจิตสำนึก
โศลก 15
สารเวนดริยะ-กุณาบฺาสัม
สารเวนดริยะ-วิวารจิทัมฺ
อสัคทัม สารวะ-บฺริช ไชวะ
นิรกุณัม กุณะ-โบฺคทริ ชะฺ
สารวะฺ - ทั้งหมด, อินดริยะฺ - ประสาทสัมผัส, กุณะฺ - ของคุณสมบัติ, อาบฺาสัมฺ - แหล่งกำเนิดเดิม, สารวะฺ - ทั้งหลาย, อินดริยะฺ - ประสาทสัมผัส, วิวารจิทัมฺ - ปราศจาก, อสัค ทัมฺ - ไม่ยึดติด, สารวะฺ - บฺริทฺ - ผู้ค้ำจุนทุกคน, ชะฺ - เช่นกัน, เอวะฺ - แน่นอน, นิรกุณัมฺ - ไม่มีคุณสมบัติทางวัตถุ, กุณะ-โบฺคทริฺ - เจ้านายของกุณะ, ชะฺ - เช่นกัน
คำแปลฺ
องค์อภิวิญญาณทรงเป็นแหล่งกำเนิดเดิมของประสาทสัมผัสทั้งหมด ถึงกระนั้นพระองค์ทรงไม่มีประสาทสัมผัส ทรงไม่ยึดติด ถึงแม้ว่าทรงเป็นผู้ค้ำจุนมวลชีวิตพระองค์ทรงเป็นทิพย์อยู่เหนือระดับธรรมชาติ และในขณะเดียวกันทรงเป็นเจ้านายของระดับแห่งธรรมชาติวัตถุทั้งหมด
คำอธิบายฺ
องค์ภควานถึงแม้ทรงเป็นแหล่งกำเนิดของประสาทสัมผัสทั้งหมดของสิ่งมีชีวิต พระองค์ทรงไม่มีประสาทสัมผัสวัตถุเหมือนพวกเรา อันที่จริงปัจเจกวิญญาณมีประสาทสัมผัสทิพย์ แต่ในพันธชีวิต พวกเราถูกปกคลุมด้วยธาตุวัตถุต่าง ๆ ดังนั้นกิจกรรมของประสาทสัมผัสแสดงออกผ่านทางวัตถุ ประสาทสัมผัสขององค์ภควานไม่ถูกปกคลุม ประสาทสัมผัสของพระองค์ทรงเป็นทิพย์ ฉะนั้น จึงเรียกว่า นิรกุณะ, กุณะฺหมายความถึงระดับวัตถุ แต่ประสาทสัมผัสของพระองค์ทรงไม่ถูกวัตถุปกคลุม ควรเข้าใจว่าประสาทสัมผัสของพระองค์ไม่เหมือนกับของพวกเรา ถึงแม้ว่าพระองค์ทรงเป็นแหล่งกำเนิดแห่งกิจกรรมทางประสาทสัมผัสของพวกเราทั้งหมด พระองค์ทรงมีประสาทสัมผัสทิพย์ซึ่งไม่มีวันเป็นมลทิน ได้อธิบายไว้อย่างสวยงามใน ชเวทาชวะทะระ อุพะนิชัดฺ (3.19) โศลก อพานิ-พาโด จะวะโน กระฮีทาฺ องค์ภควานทรงไม่มีพระกรที่แปดเปื้อนมลทินทางวัตถุ แต่พระองค์ทรงมีพระกรและทรงรับเครื่องบวงสรวงที่ถวายให้พระองค์ นั่นคือข้อแตกต่างระหว่างพันธวิญญาณและอภิวิญญาณ พระองค์ทรงไม่มีพระเนตรวัตถุแต่ทรงมีพระเนตรทิพย์ มิฉะนั้น จะทรงเห็นได้อย่างไร? พระองค์ทรงเห็นทุกสิ่งทุกอย่าง อดีต ปัจจุบันและอนาคต พระองค์ประทับอยู่ภายในหัวใจของมวลชีวิตและทรงทราบว่า เราได้ทำอะไรไว้ในอดีต เรากำลังทำอะไรอยู่ในปัจจุบัน และอะไรที่รอคอยเราอยู่ในอนาคต ได้ยืนยันไว้ใน ภควัต-คีตาฺ เช่นกันว่า พระองค์ทรงรู้ทุกสิ่งทุกอย่าง แต่ไม่มีผู้ใดรู้พระองค์ กล่าวไว้ว่า องค์ภควานทรงไม่มีพระเพลาเหมือนพวกเรา แต่พระองค์ทรงสามารถเดินทางไปในอวกาศ เพราะว่าทรงมีพระเพลาทิพย์ อีกนัยหนึ่ง มิใช่ว่าจะไม่มีรูปลักษณ์ พระองค์ทรงมีพระเนตร พระเพลา พระกร และทุกสิ่งทุกอย่าง เนื่องจากเราเป็นละอองอณูขององค์ภควาน เราก็มีสิ่งเหล่านี้เช่นกัน แต่พระกรพระเพลา พระเนตร และประสาทสัมผัสของพระองค์ ไม่เปื้อนมลทินจากธรรมชาติวัตถุ
ภควัต-คีตาฺ ยืนยันไว้เช่นกันว่าเมื่อทรงปรากฏ พระองค์ทรงปรากฏในรูปลักษณ์เดิมด้วยพลังงานเบื้องสูงของพระองค์ โดยไม่แปดเปื้อนมลทินจากพลังงานทางวัตถุ เนื่องจากทรงเป็นพระผู้เป็นเจ้าของพลังงานวัตถุ ในวรรณกรรมพระเวท เราพบว่าทั่วทั้งพระวรกายของพระองค์ทรงเป็นทิพย์ ทรงมีรูปลักษณ์อมตะเรียกว่า สัช-ชิด-อา นันดะ-วิกระฮะฺ พระองค์ทรงเปี่ยมไปด้วยความมั่งคั่งทั้งหลาย พระองค์ทรงเป็นเจ้าของความร่ำรวยทั้งหมด และทรงเป็นเจ้าของพลังงานทั้งหมด ทรงเป็นผู้มีปัญญาสูงสุด และเปี่ยมไปด้วยความรู้ เหล่านี้คือลักษณะบางประการขององค์ภควาน พระองค์ทรงเป็นผู้ค้ำจุนมวลชีวิตและทรงเป็นพยานของกิจกรรมทั้งหลาย เท่าที่เราสามารถเข้าใจจากวรรณกรรมพระเวทว่าองค์ภควานทรงเป็นทิพย์เสมอ ถึงแม้ว่า เราไม่เห็นพระเศียร พระพักตร์ พระกร หรือพระเพลาของพระองค์ พระองค์ทรงมีสิ่งเหล่านี้ และเมื่อเราพัฒนามาถึงสภาวะทิพย์ เราจะสามารถเห็นรูปลักษณ์ขององค์ภควาน เนื่องจากประสาทสัมผัสแปดเปื้อนไปด้วยมลทินทางวัตถุ เราจึงไม่สามารถเห็นรูปลักษณ์ของพระองค์ ดังนั้น พวกไม่เชื่อในรูปลักษณ์ที่ยังมีเชื้อโรคทางวัตถุอยู่ จะไม่สามารถเข้าใจองค์ภควาน