ธรรมชาติ ผู้รื่นเริง
และจิตสำนึก
โศลก 21
คารยะ-คาระณะ-คารทริทเว
เฮทุฮ พระคริทิร อุชยะเทฺ
พุรุชะฮ-สุคฺะ-ดุฮคฺานาม
โบฺคคริทเว เฮทุร อุชยะเทฺ
คารยะฺ - ของผล, คาระณะฺ - และเหตุ, คารทริทเวฺ - ในเรื่องของการสร้าง, เฮทุฮฺ - เครื่องมือ, พระคริทิฮฺ - ธรรมชาติวัตถุ, อุชยะเทฺ - กล่าวว่า, พุรุชะฮฺ - สิ่งมีชีวิต, สุคฺะฺ - ความสุข, ดุฮคฺานามฺ - และความทุกข์, โบฺคทริทเวฺ - ในความรื่นเริง, เฮทุฮฺ - เครื่องมือ-อุชยะเทฺ - กล่าวว่า
คำแปลฺ
กล่าวไว้ว่าธรรมชาติเป็นแหล่งกำเนิดของเหตุและผลทางวัตถุทั้งหลาย ขณะที่สิ่งมีชีวิตเป็นแหล่งกำเนิดของความทุกข์และความสุขต่าง ๆ ในโลกนี้
คำอธิบายฺ
ปรากฏการณ์ที่ไม่เหมือนกันของร่างกายและประสาทสัมผัสในสิ่งมีชีวิตต่างๆก็เนื่องมาจากธรรมชาติวัตถุ มี 8,400,000 เผ่าพันธุ์ชีวิตที่แตกต่างกัน ความหลากหลายเหล่านี้เป็นการสร้างของธรรมชาติวัตถุ มันเกิดขึ้นมาจากความสุขทางประสาทสัมผัสที่ไม่เหมือนกันของสิ่งมีชีวิตผู้ปรารถนาจะอยู่ในร่างนี้หรือร่างนั้น เมื่อถูกส่งไปอยู่ในร่างกายต่าง ๆ เขารื่นเริงอยู่กับความสุขและความทุกข์ที่ไม่เหมือนกัน ความสุขและความทุกข์ทางวัตถุก็เนื่องมาจากร่างกาย ซึ่งตามความเป็นจริงไม่ใช่ตัวเขา ในระดับเดิมแท้ของตัวเขา ความรื่นเริงเป็นสิ่งแน่นอน เพราะนั่นคือสถานภาพอันแท้จริงของเขาเนื่องจากความปรารถนาที่จะเป็นเจ้าเหนือธรรมชาติวัตถุเขาจึงมาอยู่ในโลกวัตถุ ในโลกทิพย์ไม่มีสิ่งเหล่านี้ โลกทิพย์นั้นบริสุทธิ์ แต่ในโลกวัตถุทุกคนดิ้นรนด้วยความยากลำบากเพื่อให้ได้มาซึ่งความสุขทางร่างกาย อาจทำให้ชัดเจนขึ้นที่กล่าวว่า ร่างกายนี้คือผลของประสาทสัมผัสต่าง ๆ ประสาทสัมผัสเป็นเครื่องมือเพื่อสนองความต้องการบัดนี้ผลมวลรวมคือ ร่างกายและประสาทสัมผัสที่เป็นเครื่องมือธรรมชาติวัตถุเป็นผู้ให้จะชัดเจนยิ่งขึ้นในโศลกต่อไป สิ่งมีชีวิตได้รับพรหรือถูกสาปในสถานการณ์ต่าง ๆ ตามความปรารถนาและตามกรรมในอดีตของตน ธรรมชาติวัตถุได้วางเขาลง ณ ที่พำนักต่างๆ ตามความต้องการและตามกรรมของเขา สิ่งมีชีวิตเองเป็นต้นเหตุที่ทำให้ได้สถานที่พำนักเช่นนี้ และได้รับความสุขหรือความทุกข์ซึ่งเป็นผลที่ตามมา เมื่อถูกจับให้มาอยู่ในร่างกายโดยเฉพาะนี้ เขาได้มาอยู่ภายใต้การควบคุมของธรรมชาติ เพราะว่าร่างกายเป็นวัตถุซึ่งต้องปฏิบัติตามกฎแห่งธรรมชาติ ในขณะนั้น สิ่งมีชีวิตไม่มีอำนาจที่จะไปเปลี่ยนกฎเกณฑ์ สมมติว่าสิ่งมีชีวิตถูกจับให้ไปอยู่ในร่างสุนัขเขาต้องทำตัวให้เหมือนกับสุนัขทันที จะทำตัวเป็นอย่างอื่นไปไม่ได้ และหากว่าสิ่งมีชีวิตถูกจับให้ไปอยู่ในร่างสุกร เขาก็จะถูกบังคับให้กินอุจจาระและทำตัวเหมือนกับสุกร ในทำนองเดียวกัน หากสิ่งมีชีวิตถูกจับไปอยู่ในร่างเทวดา เขาจะต้องทำตัวตามสถานภาพทางร่างกายของเขา นี่คือกฎแห่งกฎแห่งธรรมชาติ แต่ในทุก ๆ กรณีอภิวิญญาณทรงอยู่กับปัจเจกวิญญาณ ได้อธิบายไว้ในคัมภีร์พระเวท (มุณดะคะ อุพะนิชัดฺ 3.1.1) ดังนี้ ดวา สุพารณา สะยุจา สะคฺายะฮฺ องค์ภควานทรงมีพระเมตตาต่อสิ่งมีชีวิตจึงทรงอยู่ร่วมกับปัจเจกวิญญาณเสมอ และในทุกๆสถานการณ์พระองค์ทรงปรากฏในฐานะอภิวิญญาณหรือพระมาทมา