ธรรมชาติ ผู้รื่นเริง
และจิตสำนึก
โศลก 22
พุรุชะฮ พระคริทิ-สโทฺ ฮิ
บํุงคเท พระคริทิ-จาน กุณานฺ
คาระณัม กุณะ-สังโก ่สยะ
สัด-อสัด-โยนิ-จันมะสฺุ
พุรุชะฮฺ - สิ่งมีชีวิต, พระคริทิ-สทฺะฮฺ - สถิตในพลังงานวัตถุ, ฮิฺ - แน่นอน, บํุงคเทฺ - รื่นเริง, พระคริทิ-จานฺ - ผลิตโดยธรรมชาติวัตถุ, กุณานฺ - ระดับของธรรมชาติ, คาระณัมฺ - แหล่งกำเนิด, กุณะ-สังกะฮฺ - คบหาสมาคมกับระดับต่าง ๆ ของธรรมชาติ, อัสยะ-ของสิ่งมีชีวิต, สัท-อสัทฺ - ในความดีและความชั่ว, โยนิฺ - เผ่าพันธุ์แห่งชีวิต, จันมะสฺุ - ในการเกิด
คำแปลฺ
สิ่งมีชีวิตในธรรมชาติวัตถุปฏิบัติตามวิถีแห่งชีวิต รื่นเริงกับสามระดับของธรรมชาติ เป็นเช่นนี้เนื่องจากมาคบหาสมาคมกับธรรมชาติวัตถุนั้น ดังนั้น เขาจึงพบกับความดีและความชั่วในเผ่าพันธุ์ต่าง ๆ
คำอธิบายฺ
โศลกนี้สำคัญมากในการที่จะเข้าใจว่า สิ่งมีชีวิตเปลี่ยนจากร่างหนึ่งไปสู่ร่างหนึ่งได้อย่างไร ได้อธิบายไว้ในบทที่สองว่า สิ่งมีชีวิตเปลี่ยนจากร่างหนึ่งไปสู่อีกร่างหนึ่งเหมือนกับการเปลี่ยนเสื้อผ้า การเปลี่ยนเสื้อผ้านี้เนื่องมาจากการยึดติดกับความเป็นอยู่ทางวัตถุ ตราบใดที่ยังหลงอยู่ในเสน่ห์แห่งการปรากฏที่ผิด ๆ นี้ เขาจะต้องเปลี่ยนจากร่างหนึ่งไปสู่อีกร่างหนึ่งต่อไปเรื่อย ๆ เนื่องจากความปรารถนาที่จะเป็นเจ้าเหนือธรรมชาติวัตถุ จึงถูกจับให้มาอยู่ในสถานการณ์ที่ไม่พึงปรารถนาเช่นนี้ ภายใต้อิทธิพลแห่งความปรารถนาทางวัตถุ บางครั้งสิ่งมีชีวิตเกิดมาเป็นเทวดา บางครั้งเป็นมนุษย์ บางครั้งเป็นสัตว์ เป็นนก เป็นหนอน เป็นสัตว์น้ำ เป็นนักปราชญ์หรือเป็นแมลง ดำเนินต่อไปเช่นนี้ และในทุก ๆ กรณีสิ่งมีชีวิตคิดว่าตนเองเป็นเจ้านายแห่งสถานการณ์ของตน แต่เขาอยู่ภายใต้อิทธิพลของธรรมชาติวัตถุ
เขาถูกจับให้มาอยู่ภายในร่างกายต่าง ๆ เหล่านี้ได้อย่างไร อธิบาย ณ ที่นี้เนื่องจากมาคบหาสมาคมกับระดับต่าง ๆ ของธรรมชาติ ฉะนั้น เขาจะต้องทำความเจริญขึ้นให้อยู่เหนือสามระดับแห่งธรรมชาติวัตถุ และสถิตในสถานภาพทิพย์เช่นนี้เรียกว่าคริชณะจิตสำนึก นอกจากสถิตในคริชณะจิตสำนึก มิฉะนั้น วัตถุจิตสำนึกของตนเองจะบังคับให้ย้ายจากร่างหนึ่งไปสู่อีกร่างหนึ่ง เนื่องจากมีความปรารถนาทางวัตถุตั้งแต่กาลสมัยดึกดำบรรพ์ จึงจำต้องเปลี่ยนแนวความคิดนั้น การเปลี่ยนแปลงจะเป็นผลดีก็จากการสดับฟังจากแหล่งที่เชื่อถือได้เท่านั้น ตัวอย่างที่ดีที่สุดคือ อารจุนะทรงสดับฟังศาสตร์แห่งองค์ภควานจากคริชณะ หากสิ่งมีชีวิตยอมรับวิธีการสดับฟังนี้ เขาจะละทิ้งความปรารถนาที่หวังไว้เป็นเวลายาวนานว่าจะครอบครองธรรมชาติวัตถุ และจะค่อย ๆเปลี่ยนแปลงอย่างมีดุลยภาพ ในขณะที่ตัดทอนความปรารถนาอันยาวนานที่จะครอบครองธรรมชาติ เขาจะรื่นเริงกับความสุขทิพย์ บทมนต์พระเวทกล่าวไว้ว่า ขณะที่ได้รับความรู้ในการมาใกล้ชิดกับองค์ภควาน เขาได้รับรสชีวิตแห่งความปลื้มปีติสุขอมตะตามสัดส่วนนั้น ๆ