ธรรมชาติ ผู้รื่นเริง
และจิตสำนึก
โศลก 3
คเชทระ-กยัม ชาพิ มาม วิดดิฺ
สารวะ-คเชเทรชุ บฺาระทะฺ
คเชทระ-คเชทระยะโยร กยานัม
ยัท ทัจ กยานัม มะทัม มะมะฺ
คเชทระ-กยัมฺ - ผู้รู้สนาม, ชะฺ - เช่นกัน, อพิฺ - แน่นอน, มามฺ - ข้า, วิดดิฺฺ - รู้, สารวะฺ - ทั้งหมด, คเชเทรชฺุ - ในสนามแห่งร่างกาย, บฺาระทะฺ - โอ้ โอรสแห่ง บฺาระทะ, คเชทระฺ - สนามแห่งกิจกรรม (ร่างกาย), คเชทระ-กยะโยฮฺ - และผู้รู้สนาม, กยานัมฺ - ความรู้แห่ง, ยัทฺ - ซึ่ง, ทัทฺ - นั้น, กยานัมฺ - ความรู้, มะทัมฺ - ความเห็น, มะมะฺ - ของข้า
คำแปลฺ
โอ้ ผู้สืบราชวงศ์แห่งบฺาระทะ เธอควรเข้าใจว่าข้าเป็นผู้รู้ร่างกายทั้งหมดเช่นกันการเข้าใจร่างกายและผู้รู้ร่างกายนี้เรียกว่าความรู้ นั่นคือความเห็นของข้า
คำอธิบายฺ
ขณะที่สนทนาถึงประเด็นเรื่องร่างกายและผู้รู้ร่างกาย วิญญาณและอภิวิญญาณ เราจะพบสามประเด็นในการศึกษาคือ องค์ภควาน สิ่งมีชีวิต และวัตถุ ในทุก ๆสนามแห่งกิจกรรม หรือในทุกร่างกายจะมีดวงวิญญาณอยู่สองดวงคือ ปัจเจกวิญญาณและอภิวิญญาณ เพราะว่าอภิวิญญาณทรงเป็นภาคแบ่งแยกขององค์ภควานคริชณะคริชณะตรัสว่า “ข้าเป็นผู้รู้เช่นกัน แต่ไม่ใช่ปัจเจกผู้รู้แห่งร่างกาย ข้าคืออภิผู้รู้ที่ประทับอยู่ในทุก ๆ ร่างกายในรูปของ พระระมาทมาฺ หรืออภิวิญญาณ”
ผู้ที่ศึกษาประเด็นของสนามแห่งกิจกรรมและผู้รู้สนามอย่างละเอียดถี่ถ้วนตาม ภควัต-คีตาฺ นี้ จะสามารถบรรลุถึงความรู้
องค์ภควานตรัสว่า “ข้าคือผู้รู้ของสนามแห่งกิจกรรมในทุกๆ ปัจเจกร่างกาย”ปัจเจกวิญญาณอาจเป็นผู้รู้ร่างกายของตนเอง แต่จะไม่มีความรู้ร่างกายของผู้อื่น องค์ภควานทรงประทับอยู่ในทุก ๆ ร่างกายในฐานะอภิวิญญาณ พระองค์ทรงทราบทุกสิ่งทุกอย่างเกี่ยวกับทุก ๆ ร่างกาย และทรงทราบร่างกายที่แตกต่างกันทั้งหมดของเผ่าพันธุ์อันหลากหลายแห่งชีวิตทั้งหลาย ประชาชนอาจรู้ทุกสิ่งทุกอย่างเกี่ยวกับผืนแผ่นดินของตนเท่านั้น แต่พระเจ้าแผ่นดินทรงทราบไม่เพียงแต่พระราชวังของพระองค์ แต่ยังทรงทราบถึงแผ่นดินในราชอาณาจักรทุกแปลงที่ปัจเจกชนครอบครอง ในทำนองเดียวกัน เราอาจเป็นเจ้าของปัจเจกร่างกาย แต่องค์ภควานทรงเป็นเจ้าของร่างกายทั้งหมด พระเจ้าแผ่นดินทรงเป็นเจ้าขององค์แรกของราชอาณาจักร และประชาชนเป็นเจ้าของรองลงมา ในลักษณะเดียวกัน องค์ภควานทรงเป็นเจ้าของสูงสุดของร่างกายทั้งหมด
ร่างกายประกอบไปด้วยประสาทสัมผัสต่าง ๆ องค์ภควานคือ ฮริชีเคชะฺ ซึ่งหมายความว่า “ผู้ควบคุมประสาทสัมผัส” พระองค์ทรงเป็นผู้ควบคุมประสาทสัมผัสองค์แรกเหมือนกับพระเจ้าแผ่นดินที่ทรงเป็นผู้ควบคุมองค์แรกแห่งกิจกรรมทั้งหลายในรัฐ ประชาชนเป็นผู้ควบคุมรองลงมา องค์ภควานตรัสว่า “ข้าคือผู้รู้เช่นกัน” หมายความว่า พระองค์ทรงเป็นผู้รู้สูงสุด ปัจเจกวิญญาณรู้เฉพาะร่างกายของตนเองเท่านั้น ในวรรณกรรมพระเวทได้กล่าวไว้ดังนี้
คเชทราณิ ฮิ ชะรีราณิ
บีจัม ชาพิ ชุบฺาชุเบฺฺ
ทานิ เวททิ สะ โยกาทมา
ทะทะฮ คเชทระ-กยะ อุชยะเทฺ
ร่างกายนี้เรียกว่าคเชทระฺ องค์ภควานและเจ้าของร่างกายอยู่ภายในร่างกายนี้ พระองค์ทรงทราบทั้งร่างกายและเจ้าของร่างกาย ดังนั้น องค์ภควานทรงถูกเรียกว่าเป็นผู้รู้สนามทั้งหมด ข้อแตกต่างระหว่างสนามแห่งกิจกรรม ผู้รู้กิจกรรม และผู้รู้สูงสุดแห่งกิจกรรมได้อธิบายไว้ดังนี้ ความรู้ที่สมบูรณ์แห่งพื้นฐานของร่างกาย พื้นฐานของปัจเจกวิญญาณและพื้นฐานของอภิวิญญาณ วรรณกรรมพระเวทเรียกว่า กยานะฺ นั่นคือความเห็นของคริชณะ การเข้าใจทั้งดวงวิญญาณและอภิวิญญาณว่าเป็นหนึ่งแต่ก็ไม่เหมือนกันเรียกว่าความรู้ ผู้ที่ไม่เข้าใจสนามแห่งกิจกรรมและผู้รู้กิจกรรมไม่มีความรู้ที่สมบูรณ์ เราต้องเข้าใจสถานภาพของพระคริทิ(ธรรมชาติ) พุรุชะฺ (ผู้รื่นเริงแห่งธรรมชาติ) และ อิชวะระฺ(ผู้รู้ที่ครอบครองหรือควบคุมธรรมชาติและปัจเจกวิญญาณ) ไม่ควรสับสนกับศักยภาพที่แตกต่างกันของทั้งสามนี้ เราไม่ควรสับสนเกี่ยวกับจิตรกร ภาพวาด และขาตั้งภาพโลกวัตถุซึ่งเป็นสนามแห่งกิจกรรมนี้คือธรรมชาติ ผู้รื่นเริงกับธรรมชาติคือสิ่งมีชีวิต และเหนือไปกว่าทั้งสองคือผู้ควบคุมสูงสุดองค์ภควาน ได้กล่าวไว้ในภาษาพระเวท (ชเวทา ชวะทะระ อุพะนิชัดฺ 1.12) ว่า : โบฺคทา โบฺกยัม เพรริทารัม ชะ มัทวา/ สารวัม โพรคทัม ทริ-วิดัฺม บระฮมัน เอทัทฺ มีสามแนวคิดเกี่ยวกับ บระฮมันฺ คือ พระคริทิฺ เป็น บระฮ- มันฺ ของสนามแห่งกิจกรรม และ จีวะฺ (ปัจเจกวิญญาณ) เป็น บระฮมันฺ เช่นกันและเขาพยายามควบคุมธรรมชาติวัตถุ และผู้ควบคุมทั้งสองก็เป็นบระฮมัน แต่องค์ภควานคือผู้ควบคุมที่แท้จริง
ในบทนี้จะอธิบายว่าทั้งสองคือผู้รู้ ผู้หนึ่งมีข้อผิดพลาด และอีกผู้หนึ่งไร้ข้อผิดพลาด ผู้หนึ่งเหนือกว่า และอีกผู้หนึ่งด้อยกว่า ผู้เข้าใจสองผู้รู้แห่งสนามว่าเป็นหนึ่งเดียวกันและเหมือนกัน เป็นผู้ที่ขัดแย้งกับบุคลิกภาพสูงสุดแห่งพระเจ้าซึ่งตรัสไว้อย่างชัดเจน ณ ที่นี้ว่า “ข้าคือผู้รู้ของสนามแห่งกิจกรรมเช่นกัน” ผู้เข้าใจผิดว่าเชือกคืองูเป็นผู้ไม่มีความรู้ มีร่างกายแตกต่างกันและมีเจ้าของร่างกายที่แตกต่างกัน เนื่องจากแต่ละปัจเจกวิญญาณมีปัจเจกศักยภาพในการเป็นเจ้าเหนือธรรมชาติวัตถุ จึงมีร่างกายที่แตกต่างกัน แต่องค์ภควานทรงประทับอยู่ภายในพวกเขาในฐานะผู้ควบคุม คำว่า ชะฺ มีความสำคัญ แสดงถึงจำนวนของร่างกายทั้งหมด นั่นคือความเห็นของ ชรีละ บะละเดวะวิดยาบูชะณะ คริชณะทรงเป็นอภิวิญญาณในแต่ละและทุก ๆ ร่างกายซึ่งแตกต่างไปจากปัจเจกวิญญาณ พระองค์ตรัสอย่างชัดเจน ณ ที่นี้ว่า อภิวิญญาณทรงเป็นผู้ควบคุมทั้งสนามแห่งกิจกรรมและผู้รื่นเริงที่มีขีดจำกัด