มีทฤษฎีต่าง  ๆ  เกี่ยวกับจิตสำนึก  ใน  ภควัต-คีตาฺ  ได้ให้ตัวอย่างดวงอาทิตย์และแสงอาทิตย์  เสมือนดังดวงอาทิตย์สถิต  ณ  ที่นี้แต่ส่องแสงไปทั่วทั้งจักรวาล  ละอองเล็ก  ๆ  ของดวงวิญญาณก็เช่นเดียวกัน  ถึงแม้สถิตในหัวใจของร่างกายนี้  แต่ส่องแสงไปทั่วร่างกายด้วยจิตสำนึก  ฉะนั้น  จิตสำนึกคือข้อพิสูจน์การปรากฏของดวงวิญญาณเช่นเดียวกับรัศมีหรือแสงอาทิตย์  พิสูจน์ให้เห็นถึงการปรากฏของดวงอาทิตย์  เนื่องจากดวงวิญญาณอยู่ในร่าง  จึงทำให้มีจิตสำนึกไปทั่วร่างกาย  ทันทีที่ดวงวิญญาณออกจากร่าง  จะไม่มีจิตสำนึกอีกต่อไป  ผู้ใดมีปัญญาจะสามารถเข้าใจประเด็นนี้ได้โดยง่าย  ฉะนั้นจิตสำนึกไม่ใช่ผลผลิตจากการมารวมตัวกันของวัตถุ  แต่เป็นลักษณะอาการของสิ่งมีชีวิต  จิตสำนึกของสิ่งมีชีวิตถึงแม้ว่ามีคุณสมบัติเป็นหนึ่งเดียวกันกับจิตสำนึกสูงสุด  ตัวเขาไม่ใช่จิตสำนึกสูงสุด  เพราะว่าจิตสำนึกของร่างหนึ่งโดยเฉพาะไม่ได้แบ่งความรู้สึกไปให้อีกร่างหนึ่ง  แต่องค์อภิวิญญาณผู้สถิตในทุก  ๆ  ร่างในฐานะที่เป็นสหายของปัจเจกวิญญาณ  มีจิตสำนึกของทุก  ๆ  ร่าง  นั่นคือข้อแตกต่างระหว่างจิตสำนึกสูงสุดและปัจเจกจิตสำนึก