ภควัต-คีตา ฉบับเดิม

บทที่ สิบสาม

ธรรมชาติ ผู้รื่นเริง
และจิตสำนึก

โศลก 6-7

มะฮา-บํูทานิ อฮังคาโร
บุดดิฺร อัพยัคทัม เอวะ ชะฺ

อินดริยาณิ ดะไชคัม ชะ
พันชะ เชนดริยะ-โกชะราฮฺ
อิชชฺา ดเวชะฮ สุคัฺม ดุฮคัฺม
สังกฺาทัช เชทะนา ดฺริทิฮฺ

เอทัท คเชทรัม สะมาเสนะ
สะ-วิคารัม อุดาฮริทัมฺ

มะฮา-บํูทานิฺ  -  ธาตุที่ยิ่งใหญ่, อฮังคาระฮฺ  -  อหังการ, บุดดิฺฮฺ  -  ปัญญา, อัพยัคทัมฺ  -  ไม่ปรากฏ, เอวะฺ  -  แน่นอน, ชะฺ  -  เช่นกัน, อินดริยาณิฺ  -  ประสาทสัมผัสต่าง ๆ, ดะชะ-เอคัมฺ  -  สิบเอ็ด, ชะฺ  -  เช่นกัน, พันชะฺ  -  ห้า, ชะฺ  -  เช่นกัน, อินดริยะ-โก-ชะราฮฺ  -  อายตนะภายนอก, อิชชฺาฺ  -  ความปรารถนา, ดเวชะฮฺ  -  ความเกลียด, สุคัฺมฺ  -  ความสุข, ดุฮคัฺมฺ  -  ความทุกข์, สังกฺาทะฮฺ  -  การรวมกัน, เชทะนาฺ  -  อาการแห่งชีวิต, ดฺริทิฮฺ  -  ความมั่นใจ, เอทัทฺ  -  ทั้งหมดนี้, คเชทรัมฺ  -  สนามแห่งกิจกรรม, สะมาเสนะฺ  -  โดยสรุป, สะ-วิคารัมฺ  -  มีผลกระทบซึ่งกันและกัน, อุดาฮริทัมฺ  -  ให้ตัวอย่างเพื่อแสดง

คำแปลฺ

ธาตุยิ่งใหญ่ทั้งห้า  อหังการ  ปัญญา  สิ่งที่ไม่ปรากฏ  ประสาทสัมผัสทั้งสิบและจิตใจ  อายตนะภายนอกทั้งห้า  ความต้องการ  ความเกลียดชัง  ความสุข  ความทุกข์  ผลรวม  อาการแห่งชีวิต  และความมั่นใจ  ทั้งหมดนี้โดยสรุปพิจารณาว่าเป็นสนามแห่งกิจกรรมและผลกระทบซึ่งกันและกันของมัน

คำอธิบายฺ

จากคำกล่าวของนักปราชญ์ผู้ยิ่งใหญ่ที่เชื่อถือได้ทั้งหลาย  บทมนต์พระเวทและคำพังเพยของ  เวดานธะ-สูทระฺ  ในส่วนต่าง  ๆ  ของโลกนี้สามารถเข้าใจได้ดังนี้ก่อนอื่นมี  ดิน  น้ำ  ไฟ  ลมและอากาศเหล่านี้คือธาตุยิ่งใหญ่ทั้งห้า  (มะฮา-บํูทะฺ)  จากนั้นมีอหังการ  ปัญญา  และสามระดับแห่งธรรมชาติวัตถุในสภาวะที่ไม่ปรากฏ  จากนั้นมีประสาทสัมผัสทั้งห้าที่รับความรู้  เช่น  ตา  หู  จมูก  ลิ้น  และผิวหนัง  จากนั้นมีประสาทสัมผัสที่ทำงานทั้งห้า  คือ  เสียง  ขา  มือ  ทวารหนัก  และอวัยวะสืบพันธุ์  จากนั้นที่เหนือไปกว่าประสาทสัมผัสมีจิตใจซึ่งอยู่ภายใน  และอาจเรียกว่าประสาทสัมผัสภายใน  ฉะนั้นเมื่อรวมจิตใจเข้าไปด้วยจะมีประสาทสัมผัสทั้งหมดสิบเอ็ด  จากนั้นมีอายตนะภายนอกห้าคือ  กลิ่น  รส  รูป  สัมผัส  และเสียง  ตอนนี้ผลรวมของธาตุทั้งยี่สิบสี่นี้เรียกว่า  สนามแห่งกิจกรรม  หากผู้ใดทำการศึกษาวิเคราะห์ยี่สิบสี่สาขาวิชานี้เขาจะสามารถเข้าใจสนามแห่งกิจกรรมได้เป็นอย่างดี  จากนั้นก็มีความต้องการ  ความเกลียดชัง  ความสุขและความทุกข์  ซึ่งเป็นผลกระทบซึ่งกันและกัน  และเป็นผู้แทนของธาตุยิ่งใหญ่ทั้งห้าในร่างกายอันหยาบ  ลักษณะอาการของชีวิตแสดงออกมาทางจิตสำนึกและความมั่นใจ  ซึ่งเป็นปรากฏการณ์ของร่างที่ละเอียด  เช่น  จิตใจ  อหังการ  และปัญญา  ธาตุอันละเอียดนี้รวมอยู่ในสนามแห่งกิจกรรม

ธาตุยิ่งใหญ่ทั้งห้าเป็นตัวแทนของอหังการ  ซึ่งเป็นตัวแทนของระดับพื้นฐานของอหังการเรียกทางเทคนิคว่า  แนวความคิดทางวัตถุหรือ  ทามะสะ-บุดดิฺฺ  หรือปัญญาในอวิชชา  ยิ่งไปกว่านั้น  ยังเป็นตัวแทนระดับที่ไม่ปรากฏของสามระดับแห่งธรรมชาติวัตถุ  ระดับที่ไม่ปรากฏของธรรมชาติวัตถุเรียกว่า  พระดานะฺ

ผู้ปรารถนาจะรู้ธาตุทั้งยี่สิบสี่โดยละเอียด  พร้อมทั้งผลกระทบซึ่งกันและกันควรศึกษาปรัชญาอย่างละเอียดถี่ถ้วน  ภควัต-คีตาฺ  นี้ให้ไว้แต่เพียงบทสรุปเท่านั้น

ร่างกายเป็นตัวแทนของปัจจัยทั้งหลายเหล่านี้  และมีการเปลี่ยนแปลงหกขั้นตอนคือ  ร่างกายเกิดขึ้นมา  เจริญเติบโต  เป็นอยู่ชั่วขณะ  สืบพันธุ์  จากนั้นเริ่มเสื่อมลงและในที่สุดก็สูญสลายไป  ดังนั้น  สนามจึงเป็นวัตถุที่ไม่ถาวร  อย่างไรก็ดี  คเชทระ-กยะฺผู้รู้สนามหรือตัวเจ้าของสนามนั้นแตกต่างกัน