สามระดับแห่งธรรมชาติวัตถุ
โศลก 18
อูรดฺวัม กัชชัฺนทิ สัททวะ-สทฺา
มัดฺเย ทิชทัฺนทิ ราจะสาฮฺ
จะกัฺนยะ-กุณะ-วริททิ-สทฺา
อโดฺ กัชชัฺนทิ ทามะสาฮฺ
อูรดฺวัมฺ - ขึ้นไป, กัชชัฺนทิฺ - ไป, สัททวะ-สทฺาฮฺ - พวกที่สถิตในระดับความดี, มัดฺเยฺ - ตรงกลาง, ทัชทัฺนทิฺ - อาศัย, ราจะสาฮฺ - พวกสถิตในระดับตัณหา, จะกัฺนยะฺ - น่ารังเกียจ, กุณะฺ - คุณสมบัติ, วริททิ-สทฺาฮฺ - อาชีพของเขา, อดฺะฮฺ - ตกต่ำ, กัชชัฺนทิฺ - ไป, ทามะสาฮฺ - บุคคลในระดับอวิชชา
คำแปลฺ
พวกที่สถิตในระดับความดี จะค่อย ๆ เจริญขึ้นไปยังหมู่ดาวเคราะห์ที่สูงกว่า พวกที่อยู่ในระดับตัณหาจะอยู่ในดาวเคราะห์โลก และพวกที่อยู่ในระดับน่ารังเกียจแห่งอวิชชาจะตกลงไปในนรก
คำอธิบายฺ
โศลกนี้ผลกรรมของสามระดับแห่งธรรมชาติกำหนดไว้ชัดเจนยิ่งขึ้น มีระบบดาวเคราะห์ที่สูงกว่าประกอบไปด้วยโลกสวรรค์ที่ประชากรมีการพัฒนาสูงมาก ตามระดับการพัฒนาในระดับความดีสิ่งมีชีวิตสามารถย้ายไปยังโลกต่าง ๆ ในระบบนี้ ดาวเคราะห์ที่สูงสุดคือ สัทยะโลคะฺ หรือ บระฮมะโลคะฺ สถานที่ที่พระพรหมซึ่งเป็นบุคคลแรกของจักรวาลนี้ประทับอยู่ ได้เห็นแล้วว่าเราคำนวณสภาวะอันน่าอัศจรรย์ของชีวิต บระฮมะโลคะฺ ได้ลำบากมาก แต่สภาวะสูงสุดของชีวิตในระดับความดีสามารถนำเราไปถึงที่นั่น
ระดับตัณหาเป็นการผสมผสานอยู่ตรงกลางระหว่างระดับความดีและอวิชชาบุคคลจะไม่บริสุทธิ์เสมอไป แม้หากบริสุทธิ์ในระดับตัณหา เขาก็ยังคงอยู่ในโลกนี้เป็นกษัตริย์หรือเป็นเศรษฐี แต่เนื่องจากมีการผสมผสานกัน จึงอาจตกลงต่ำได้ ผู้คนในโลกนี้ที่อยู่ในระดับตัณหาหรืออวิชชา ไม่สามารถบังคับเครื่องจักรกลให้ไปถึงดาวเคราะห์ที่สูงกว่าได้ ในระดับตัณหามีโอกาสที่จะกลายมาเป็นคนบ้าคลั่งในชาติหน้าได้เหมือนกัน
คุณสมบัติต่ำสุดคือระดับอวิชชา อธิบาย ณ ที่นี้ว่าน่ารังเกียจ ผลของการพัฒนาอวิชชามีความเสี่ยงมาก เป็นคุณสมบัติต่ำสุดในธรรมชาติวัตถุ ที่ต่ำกว่าระดับมนุษย์มีอยู่แปดล้านเผ่าพันธุ์ของชีวิต เช่น นก สัตว์เดรัจฉาน สัตว์เลื้อยคลาน ต้นไม้ ฯลฯเมื่อพัฒนาระดับอวิชชาผู้คนถูกนำให้ลงไปสู่สภาวะอันน่ารังเกียจเหล่านี้ คำว่า ทามะ- สาฮฺ มีความสำคัญมาก ทามะสาฮฺ แสดงให้เห็นว่า พวกที่อยู่ในระดับอวิชชาอย่างต่อเนื่องโดยไม่เจริญขึ้นมาสู่ระดับที่สูงกว่า อนาคตของพวกนี้มืดมนมาก
สำหรับมนุษย์ผู้อยู่ในระดับอวิชชาและตัณหามีโอกาสที่จะพัฒนามาสู่ระดับความดี ระบบที่จะพัฒนาเช่นนี้เรียกว่าคริชณะจิตสำนึก แต่ผู้ที่ไม่ฉวยประโยชน์จากโอกาสนี้แน่นอนว่าจะอยู่ในระดับที่ต่ำกว่าต่อเนื่องกันไป