สามระดับแห่งธรรมชาติวัตถุ
โศลก 6
ทะทระ สัททวัม นิรมะลัทวาท
พระคาชะคัม อนามะยัมฺ
สุคฺะ-สังเกนะ บัดฺนาทิ
กยานะ-สังเกนะ ชานะกฺะฺ
ทะทระฺ - ที่นั่น, สัททวัมฺ - ระดับความดี, นิรมะลัทวาทฺ - บริสุทธิ์ที่สุดในโลกวัตถุ, พระคา ชะคัมฺ - ส่องแสงสว่าง, อนามะยัมฺ - ปราศจากผลบาป, สุคฺะฺ - ด้วยความสุข, สังเกนะฺ - จากการคบหาสมาคม, บัดฺนาทิฺ - พันธสภาวะ, กยานะฺ - ด้วยความรู้, สังเกนะฺ - จากการคบหาสมาคม, ชะฺ - เช่นกัน, อนะกฺะฺ - โอ้ ผู้ไร้บาป
คำแปลฺ
โอ้ ผู้ไร้บาป ระดับความดี บริสุทธิ์กว่าระดับอื่น จะส่องแสงสว่างและทำให้เป็นอิสระจากผลบาปทั้งปวง พวกที่สถิตในระดับนั้นอยู่ในพันธสภาวะด้วยความรู้สึกว่ามีความสุขและมีความรู้
คำอธิบายฺ
สิ่งมีชีวิตอยู่ภายใต้สภาวะของธรรมชาติวัตถุมีหลายลักษณะ พวกหนึ่งมีความสุข อีกพวกหนึ่งตื่นตัวมาก และอีกพวกหนึ่งหมดหนทางที่จะช่วยเหลือได้ ปรากฏการณ์ทางจิตวิทยาทั้งหมดนี้เป็นต้นเหตุของพันธสภาวะในธรรมชาติของสิ่งมีชีวิต พวกเขามาอยู่ภายใต้สภาวะที่แตกต่างกันได้อย่างไร ได้อธิบายไว้ในส่วนนี้ของ ภควัต-คีตาฺ เรามาพิจารณาถึงระดับความดีก่อน ผลจากการพัฒนาระดับความดีในโลกวัตถุคือ จะมีความฉลาดกว่าพวกที่อยู่ในสภาวะด้วยกัน พวกนี้ไม่ได้รับความทุกข์ทางวัตถุมากมายนัก และจะมีความรู้สึกว่าเจริญก้าวหน้าในความรู้ทางวัตถุ ตัวแทนของระดับนี้คือพราหมณ์ ซึ่งควรสถิตในระดับความดี ความรู้สึกว่ามีความสุขเช่นนี้เนื่องจากเข้าใจว่าในระดับความดีทำให้ตนเป็นอิสระจากผลบาป อันที่จริงในวรรณกรรมพระเวทได้กล่าวไว้ว่า ระดับความดีหมายถึงมีความรู้มากกว่า และมีความรู้สึกว่ามีความสุขมากกว่า
ความยากลำบากที่นี่คือ เมื่อสิ่งมีชีวิตอยู่ในระดับความดี เขาอยู่ภายใต้สภาวะที่มีความรู้สึกว่าตนเองเจริญก้าวหน้าในความรู้ และดีกว่าคนอื่น เช่นนี้ทำให้ตกอยู่ในพันธสภาวะ ตัวอย่างที่ดีที่สุดคือ นักวิทยาศาสตร์และนักปราชญ์ แต่ละท่านภูมิใจมากกับความรู้ที่ตนมี โดยทั่วไปพวกนี้จะพัฒนามาตรฐานชีวิตความเป็นอยู่ที่ดีกว่า และรู้สึกว่ามีความสุขทางวัตถุ ความรู้สึกว่ามีความสุขมากในสภาวะเช่นนี้ทำให้ถูกพันธนาการโดยระดับความดีของธรรมชาติวัตถุ เมื่อเป็นเช่นนี้ จะหลงติดทำงานอยู่ในระดับความดี ตราบใดที่ยังหลงติดอยู่กับการทำงานเช่นนี้ จะต้องได้รับร่างกายในระดับต่าง ๆ ของธรรมชาติวัตถุ ดังนั้น จึงไม่มีโอกาสจะหลุดพ้นหรือย้ายไปยังโลกทิพย์ เขาอาจกลับมาเป็นนักปราชญ์ นักวิทยาศาสตร์ หรือนักกวีซ้ำซาก และถูกพันธนาการในสภาวะที่ได้รับโทษแห่งการเกิดและการตายเช่นเดียวกันนี้ซ้ำแล้วซ้ำอีก แต่เนื่องจากความหลงในพลังงานวัตถุ ทำให้เขาคิดว่าชีวิตเช่นนี้สุขสบายดี