บทสรุป ภควัต-คีตา
โศลก 51
คารมะ-จัม บุดดฺิ-ยุคทา ฮิ
พฺะลัม ทยัคทวา มะนีชิณะฮฺ
จันมะ-บันดฺะ-วินิรมุคทาฮ
พะดัม กัชชันทิ อนามะยัมฺ
คารมะ-จัมฺ - เนื่องมาจากกิจกรรมเพื่อหวังผล, บุดดิฺ-ยุคทาฮฺ - ปฏิบัติในการอุทิศตนรับใช้, ฮิฺ - แน่นอน, พฺะลัมฺ - ผลงาน, ทยัคทวาฺ - ยกเลิก, มะนีชิณะฮฺ - นักปราชณ์ผู้ยิ่งใหญ่หรือสาวก, จันมะ-บันดฺะฺ - จากพันธนาการแห่งการเกิดและการตาย, วินิรมุคทาฮฺ - อิสรภาพ, พะดัมฺ - ตำแหน่ง, กัชชันทิฺ - พวกเขาบรรลุถึง, อนามะยัมฺ - ไม่มีความทุกข์
คำแปลฺ
ด้วยการปฏิบัติอุทิศตนเสียสละรับใช้องค์ภควาน นักปราชญ์ผู้ยิ่งใหญ่หรือสาวกทำให้ตนเองได้รับอิสรภาพจากผลกรรมในโลกวัตถุ ซึ่งเท่ากับได้รับอิสรภาพจากวัฏจักรแห่งการเกิดและการตาย และบรรลุถึงระดับที่อยู่เหนือความทุกข์ทั้งปวง(ด้วยการกลับคืนสู่องค์ภควาน)
คำอธิบายฺ
สิ่งมีชีวิตผู้หลุดพ้น อยู่ ณ สถานที่ที่ไม่มีความทุกข์ทางวัตถุ บฺากะวะธัมฺ(10.14.58) กล่าวว่า
สะมาชริทา เย พะดะ-พัลละวะ-พละวัม
มะฮัท-พะดัม พุณยะ-ยะโช มุราเรฮฺ
บฺะวามบุดิฺร วัทสะ-พะดัม พะรัม พะดัม
พะดัม พะดัม ยัด วิพะดาม นะ เทชามฺ
“สำหรับผู้ที่ยอมรับเอาพระบาทรูปดอกบัวขององค์ภควานมาเป็นนาวา องค์ภควานผู้ทรงเป็นที่พึ่งของสรรพสิ่งที่ปรากฏอยู่ในจักรวาล ทรงมีชื่อเสียงในพระนาม มุคุนดะหรือผู้ให้ มุคทิฺ (ความหลุดพ้น) ทำให้มหาสมุทรแห่งโลกวัตถุกลายมาเป็นน้ำที่อยู่ในรอยเท้าของลูกวัว พะรัม พะดัมฺ คือสถานที่ที่ไม่มีความทุกข์ทางวัตถุ หรือ ไวคุณธฺะฺ ซึ่งเป็นจุดมุ่งหมาย ไม่ใช่สถานที่ที่มีภยันตรายอยู่ทุกฝีก้าวในชีวิต”
เนื่องด้วยอวิชชา ทำให้เราไม่รู้ว่าโลกวัตถุนี้เป็นสถานที่ที่มีความทุกข์และมีภยันตรายอยู่ทุกฝีก้าว อวิชชาเท่านั้นที่ทำให้ผู้ด้อยปัญญาพยายามปรับสถานการณ์ด้วยกิจกรรมเพื่อผลประโยชน์ทางวัตถุ โดยคิดว่าผลแห่งการกระทำเช่นนี้จะทำให้ตนเองมีความสุข โดยไม่รู้ว่าไม่มีร่างกายวัตถุชนิดใดไม่ว่าจะอยู่ที่ไหนภายในจักรวาลวัตถุนี้สามารถมีชีวิตอยู่ได้โดยไม่มีความทุกข์ ความทุกข์ในชีวิตเช่น การเกิด การตาย ความแก่ และโรคภัยต่าง ๆ มีอยู่ทุกหนทุกแห่งภายในโลกวัตถุ แต่ผู้ที่เข้าใจสถานภาพพื้นฐานอันแท้จริงของตนเองว่าเป็นผู้รับใช้นิรันดรขององค์ภควาน และทราบถึงสถานภาพของบุคลิกภาพแห่งองค์ภควาน ปฏิบัติตนรับใช้พระองค์ด้วยความรักทิพย์ หลังจากนี้เราจะเป็นผู้มีคุณวุฒิที่จะเข้าไปในโลก ไวคุณธฺะฺ สถานที่ที่ทุกชีวิตไม่มีความทุกข์ทางวัตถุ ไม่มีอิทธิพลของเวลาและความตาย การทราบถึงสถานภาพพื้นฐานของตัวเรา หมายถึงการทราบสถานภาพอันประเสริฐขององค์ภควานเช่นกัน ผู้ที่คิดผิด ๆ ว่า สถานภาพของสิ่งมีชีวิตและสถานภาพขององค์ภควานอยู่ในระดับเดียวกัน แน่นอนว่าผู้นั้นอยู่ในความมืดมน ดังนั้น เขาจะไม่สามารถปฏิบัติการอุทิศตนเสียสละรับใช้แด่องค์ภควานได้ แต่จะพยายามเป็นองค์ภควานเสียเอง ซึ่งเป็นการปูทางเพื่อวัฏจักรแห่งการเกิดและการตายผู้ที่เข้าใจว่าสถานภาพของตนคือผู้รับใช้และหันมารับใช้องค์ภควาน ทันใดนั้นเขามีสิทธิ์ิเข้าไปสู่ ไวคุณธฺะ โลคะฺ การรับใช้องค์ภควานเรียกว่า คารมะ-โยกะฺ หรือ บุดดิฺ-โยกะฺหรือในคำพูดง่าย ๆ คือการอุทิศตนเสียสละรับใช้แด่องค์ภควาน