บทสรุป ภควัต-คีตา
โศลก 63
โครดฺาด บฺะวะทิ สัมโมฮะฮ
สัมโมฮาท สมริทิ-วิบฺระมะฮฺ
สมริทิ-บฺรัมชาด บุดดฺิ-นาโช
บุดดิฺ-นาชาท พระณัชยะทิฺ
โครดฺาทฺ - จากความโกรธ, บฺะวะทิฺ - เกิดขึ้น, สัมโมฮะฮฺ - ความหลงที่สมบูรณ์, สัมโมฮาทฺ - จากความหลง, สมริทิฺ - ของความจำ, วิบฺระมะฮฺ - ความสับสน, สมริทิ-บฺรัมชาทฺ - หลังจากความจำสับสน, บุดดิฺ-นาชะฮฺ - สูญเสียปัญญา, บุดดิฺ-นาชาทฺ - และจากการสูญเสียปัญญา, พระณัชยะทิฺ - เขาตกต่ำลง
คำแปลฺ
จากความโกรธความหลงงมงายเกิดขึ้น จากความหลงงมงายทำให้ความจำเกิดสับสน เมื่อความจำสับสนปัญญาก็สูญเสียไป และเมื่อปัญญาได้สูญเสียไปแล้วเขาจะตกต่ำลงมาในสระวัตถุอีกครั้งหนึ่ง
คำอธิบายฺ
ชรีละ รูพะ โกสวามี ให้คำแนะนำเราดังนี้
พราพันชิคะทะยา บุดดฺยา
ฮะริ-สัมบันดิฺ-วัสทุนะฮฺ
มุมุคชุบิฺฮ พาริทยาโก
ไวรากยัม พัฺลกุ คัทฺยะเทฺ
(Bhakti-rasāmṛta-sindhuฺ 1.2.258)
ด้วยการพัฒนาคริชณะจิตสำนึกเราทราบว่าทุกสิ่งทุกอย่างสามาถนำมาใช้สอยเพื่อประโยชน์ในการรับใช้องค์ภควานได้ ผู้ที่ไม่มีความรู้ในคริชณะจิตสำนึกพยายามหลีกเลี่ยงสิ่งของวัตถุอย่างผิดธรรมชาติ ผลก็คือแม้จะต้องการเสรีภาพจากพันธนาการทางวัตถุเพียงใด ก็จะไม่สามารถบรรลุถึงระดับความสมบูรณ์แห่งการเสียสละ สิ่งที่เรียกว่าการเสียสละของพวกเขาเรียกว่า พัลกฺุ หรือสำคัญน้อย อีกด้านหนึ่ง บุคคลในคริชณะจิตสำนึกทราบว่าควรใช้ทุกสิ่งทุกอย่างในการรับใช้องค์ภควานได้อย่างไร ฉะนั้นท่านไม่มาเป็นผู้พ่ายแพ้แก่จิตสำนึกทางวัตถุ ดังตัวอย่างของผู้ที่ไม่เชื่อในรูปลักษณ์และเข้าใจว่าองค์ภควานหรือสัจธรรมทรงไม่มีรูปลักษณ์จึงไม่สามารถรับประทานอาหารได้ขณะที่ผู้ไม่เชื่อในรูปลักษณ์พยายามหลีกเลี่ยงการรับประทานอาหารดี ๆ สาวกทราบว่าองค์ชรีคริชณะทรงเป็นผู้มีความสุขเกษมสำราญสูงสุด พระองค์ทรงเสวยทุกสิ่งทุกอย่างที่เราถวายให้พระองค์ด้วยการอุทิศตนเสียสละ ฉะนั้น หลังจากการถวายเครื่องเสวยอันประณีตแด่องค์ภควานแล้ว สาวกจะรับประทานส่วนที่เหลือซึ่งเรียกว่า พระ- สาดัมฺ ดังนั้น ทุกสิ่งทุกอย่างจึงกลายมาเป็นทิพย์ และไม่มีอันตรายที่จะทำให้ตกลงต่ำสาวกรับประทาน พระสาดัมฺ ในคริชณะจิตสำนึก ขณะที่ผู้ไม่ใช่สาวกปฏิเสธว่าเป็นวัตถุฉะนั้น ผู้ที่ไม่เชื่อในรูปลักษณ์ไม่สามารถมีความสุขในชีวิตอันเนื่องมาจากการเสียสละที่ผิดธรรมชาติ และด้วยเหตุนี้ความหวั่นไหวทางจิตใจเพียงเล็กน้อยจะดึงเขาให้ตกต่ำลงมาในสระแห่งความเป็นอยู่ทางวัตถุอีกครั้ง ได้กล่าวไว้ว่า จิตวิญญาณนี้ถึงแม้จะเจริญขึ้นมาถึงจุดแห่งความหลุดพ้น แต่จะสามารถตกลงต่ำได้อีกครั้งหนึ่ง เนื่องจากไม่มีการอุทิศตนเสียสละรับใช้มาสนับสนุน