จากบทที่เจ็ดมาถึงท้ายบทที่สิบสอง  ชรี  คริชณะ  บุคลิกภาพสูงสุดแห่งพระเจ้าทรงเปิดเผยสัจธรรมอย่างละเอียด  บัดนี้พระองค์ทรงให้แสงสว่างแก่อารจุนะมากขึ้นไปอีก  หากผู้ใดเข้าใจบทนี้ผ่านวิธีการคาดคะเนทางปรัชญา  เขาจะเข้าใจถึงการอุทิศตนเสียสละรับใช้  บทที่สิบสามได้อธิบายอย่างชัดเจนว่าจากการพัฒนาความรู้ด้วยความถ่อมตน  เขาอาจเป็นอิสระจากพันธนาการทางวัตถุ  และอธิบายไว้ด้วยว่าเนื่องจากมาคบหาสมาคมกับระดับต่าง  ๆ  ของธรรมชาติ  ทำให้สิ่งมีชีวิตถูกพันธนาการอยู่ในโลกวัตถุในบทนี้องค์ภควานทรงอธิบายว่าระดับแห่งธรรมชาติวัตถุเป็นอย่างไร  ทำงานอย่างไรพันธนาการอย่างไร  และให้ความหลุดพ้นได้อย่างไร  องค์ภควานทรงประกาศว่าความรู้ที่อธิบายในบทนี้สูงกว่าความรู้ที่ให้ไว้ในบทอื่น  ๆ  ทั้งหมด  จากการเข้าใจความรู้นี้  นักปราชญ์ผู้ยิ่งใหญ่มากมายได้บรรลุถึงความสมบูรณ์และย้ายไปสู่โลกทิพย์  บัดนี้พระองค์ทรงอธิบายถึงความรู้เดียวกันนี้ในวิธีที่ดีกว่า  ความรู้นี้สูงกว่าวิธีการแห่งความรู้ทั้งหลายที่อธิบายมาแล้วมากมาย  เมื่อรู้แล้ว  หลาย  ๆ  คนได้บรรลุถึงความสมบูรณ์  ดังนั้น  จึงคาดว่าผู้ที่เข้าใจบทที่สิบสี่นี้จะบรรลุถึงความสมบูรณ์

หลังจากได้ความรู้ทิพย์อันสมบูรณ์  เราจะได้รับคุณลักษณะเดียวกันกับองค์ภควาน  และมาเป็นผู้ที่มีอิสระจากการเกิดและการตายซ้ำซาก  อย่างไรก็ดี  เราไม่สูญเสียบุคลิกลักษณะของตนเองในฐานะที่เป็นปัจเจกวิญญาณ  เข้าใจจากวรรณกรรมพระเวทว่า  ดวงวิญญาณผู้หลุดพ้นที่มาถึงดาวเคราะห์ทิพย์ในท้องฟ้าทิพย์หมายจะมาพึ่งพระบาทรูปดอกบัวขององค์ภควาน  และปฏิบัติรับใช้พระองค์ด้วยความรักทิพย์เสมอฉะนั้น  แม้หลังจากหลุดพ้นแล้ว  สาวกจะไม่สูญเสียปัจเจกบุคลิกลักษณะของตนเอง

โดยทั่วไปในโลกวัตถุ  ความรู้ใด  ๆ  ที่เราได้รับจะแปดเปื้อนไปด้วยมลทินจากสามระดับแห่งธรรมชาติวัตถุ  ความรู้ที่ไม่เปื้อนมลทินจากสารระดับแห่งธรรมชาติเรียกว่าความรู้ทิพย์  ทันทีที่สถิตในความรู้ทิพย์เราได้อยู่ในระดับเดียวกันกับองค์ภควาน  พวกที่ไม่มีความรู้แห่งท้องฟ้าทิพย์เชื่อว่าหลังจากได้รับอิสรภาพจากกิจกรรมทางวัตถุในรูปลักษณ์ทางวัตถุ  บุคลิกลักษณะทิพย์นี้จะกลายมาเป็นผู้ที่ไร้รูปลักษณ์  ไม่มีความหลากหลาย  อย่างไรก็ดี  ในโลกทิพย์มีความหลากหลายเหมือนกับโลกวัตถุเช่นเดียวกัน  พวกที่อยู่ในอวิชชาเช่นนี้คิดว่าความเป็นอยู่ทิพย์ตรงกันข้ามกับความหลากหลายทางวัตถุแต่อันที่จริงในท้องฟ้าทิพย์  เรามีรูปทิพย์  มีกิจกรรมทิพย์  และมีสถานภาพทิพย์ซึ่งเรียกว่าชีวิตแห่งการอุทิศตนเสียสละ  ในบรรยากาศนั้นกล่าวไว้ว่าไม่มีมลทินแปดเปื้อน  ณ  ที่นั้นเราเสมอภาคกับองค์ภควานในคุณภาพ  เมื่อได้รับความรู้เช่นนี้เราต้องพัฒนาคุณสมบัติทิพย์ทั้งหมด  ดังนั้น  ผู้ที่พัฒนาคุณสมบัติทิพย์จะไม่ได้รับผลกระทบจากการสร้างหรือการทำลายของโลกวัตถุ

นี่คือคำอธิบายของโลก  ทุกสิ่งทุกอย่างที่เกิดขึ้นเนื่องมาจากการผสมผสานของ  เคเชทระฺ  และ  คเชทระ-กยะฺ  หรือร่างกายและดวงวิญญาณ  การผสมผสานกันของธรรมชาติวัตถุและสิ่งมีชีวิตเป็นไปได้โดยองค์ภควาน  มะฮัท-ทัททวะฺ  เป็นแหล่งกำเนิดทั้งหมดของปรากฏการณ์ในจักรวาลทั้งหมด  และแก่นสารทั้งหมดของแหล่งกำเนิดทางวัตถุนั้นมีสามระดับแห่งธรรมชาติวัตถุ  บางครั้งเรียกว่า  บระฮมันฺ  องค์ภควานทรงทำให้แก่นสารทั้งหมดตั้งครรภ์  ดังนั้น  จักรวาลอันนับไม่ถ้วนจึงเกิดขึ้นมาได้  แก่นสารทางวัตถุทั้งหมดนี้หรือ  มะฮัท-ทัททวะฺ  อธิบายว่าเป็น  บระฮมันฺ  ในวรรณกรรมพระเวท(มุณดะคะ  อุพะนิดชัดฺ  1.1.19  )  กล่าวว่า  ทัสมาด  เอ  ทัด  บระฮมะ  นามะ-รูพัม  อันนัม  ชะ  จายะเทฺ  องค์ภควานทรงทำให้  บระฮมันฺ  ตั้งครรภ์ด้วยเมล็ดพันธุ์ของสิ่งมีชีวิต  ธาตุทั้งยี่สิบสี่เริ่มต้นจาก  ดิน  น้ำ  ไฟ  และลมทั้งหมดเป็นพลังงานวัตถุ  และสิ่งเหล่านี้รวมกันเรียกว่า  มะฮัด  บระฮมะฺ  หรือ  บระฮมันฺ  ที่ยิ่งใหญ่  นั่นคือธรรมชาติวัตถุดังที่ได้อธิบายในบทที่เจ็ด  ยังมีธรรมชาติที่สูงไปกว่านี้นั่นคือสิ่งมีชีวิต  ภายในธรรมชาติวัตถุจะมีธรรมชาติที่สูงกว่าเข้าไปผสม  ด้วยความปรารถนาขององค์ภควาน  และหลังจากนั้นมวลชีวิตได้กำเนิดมาจากธรรมชาติวัตถุนี้

แมลงป่องวางไข่ในกองข้าว  บางครั้งกล่าวกันว่าแมลงป่องเกิดจากข้าว  แต่ข้าวไม่ใช่แหล่งกำเนิดของแมลงป่อง  อันที่จริง  แม่ของแมลงป่องเป็นผู้ว่างไข่  ในทำนองเดียวกัน  ธรรมชาติวัตถุไม่ใช่แหล่งกำเนิดแห่งการเกิดของสิ่งมีชีวิต  บุคลิกภาพสูงสุดแห่งพระเจ้าทรงเป็นผู้ให้เมล็ดพันธุ์และดูเหมือนว่าพวกเขาเกิดมาจากผลผลิตของธรรมชาติวัตถุ  ดังนั้น  ตามกรรมเก่าของตนเอง  ทุก  ๆ  ชีวิตจึงมีร่างกายแตกต่างกันซึ่งธรรมชาติวัตถุนี้เป็นผู้สร้าง  สิ่งมีชีวิตสามารถได้รับความสุขหรือความทุกข์ตามกรรมในอดีตของตน  องค์ภควานทรงเป็นแหล่งกำเนิดแห่งปรากฏการณ์ของสิ่งมีชีวิตทั้งหมดในโลกวัตถุนี้

โศลกนี้อธิบายอย่างชัดเจนว่า  คริชณะบุคลิกภาพสูงสุดแห่งพระเจ้าทรงเป็นพระบิดาองค์แรกของมวลชีวิต  สิ่งมีชีวิตเป็นการผสมผสานกันระหว่างธรรมชาติวัตถุและธรรมชาติทิพย์  สิ่งมีชีวิตเหล่านี้มิใช่เห็นกันเพียงแต่ในโลกนี้เท่านั้น  แต่จะเห็นในทุกๆ  โลก  แม้ในโลกสูงสุดที่พระพรหมทรงประทับอยู่  ทุกแห่งหนจะมีสิ่งมีชีวิตภายในดิน  มีสิ่งมีชีวิตแม้แต่ภายในน้ำ  และภายในไฟก็มีสิ่งมีชีวิต  การปรากฏทั้งหลายเหล่านี้  เนื่องมาจากกรรมวิธีของมารดาคือธรรมชาติวัตถุและการให้เมล็ดพันธุ์ของบิดาคือคริชณะ  คำอธิบายคือ  โลกวัตถุถูกทำให้ตั้งครรภ์และออกมาเป็นสิ่งมีชีวิต  ตามแต่กรรมเก่าในอดีตจึงมีรูปร่างลักษณะต่างกันในเวลาสร้าง

เนื่องจากสิ่งมีชีวิตเป็นทิพย์จึงไม่เกี่ยวข้องกับธรรมชาติวัตถุนี้  แต่เพราะว่ามาอยู่ภายใต้สภาวะของโลกวัตถุ  สิ่งมีชีวิตจึงปฏิบัติตนภายใต้มนต์สะกดของสามระดับแห่งธรรมชาติวัตถุ  เพราะมีร่างกายที่ต่างกันตามทิศทางของธรรมชาติที่ต่างกันจึงถูกกระตุ้นให้ปฏิบัติไปตามธรรมชาตินั้น  ๆ  นี่คือสาเหตุแห่งความสุขและความทุกข์ที่หลากหลาย

สิ่งมีชีวิตอยู่ภายใต้สภาวะของธรรมชาติวัตถุมีหลายลักษณะ  พวกหนึ่งมีความสุข  อีกพวกหนึ่งตื่นตัวมาก  และอีกพวกหนึ่งหมดหนทางที่จะช่วยเหลือได้  ปรากฏการณ์ทางจิตวิทยาทั้งหมดนี้เป็นต้นเหตุของพันธสภาวะในธรรมชาติของสิ่งมีชีวิต  พวกเขามาอยู่ภายใต้สภาวะที่แตกต่างกันได้อย่างไร  ได้อธิบายไว้ในส่วนนี้ของ  ภควัต-คีตาฺ  เรามาพิจารณาถึงระดับความดีก่อน  ผลจากการพัฒนาระดับความดีในโลกวัตถุคือ  จะมีความฉลาดกว่าพวกที่อยู่ในสภาวะด้วยกัน  พวกนี้ไม่ได้รับความทุกข์ทางวัตถุมากมายนัก  และจะมีความรู้สึกว่าเจริญก้าวหน้าในความรู้ทางวัตถุ  ตัวแทนของระดับนี้คือพราหมณ์  ซึ่งควรสถิตในระดับความดี  ความรู้สึกว่ามีความสุขเช่นนี้เนื่องจากเข้าใจว่าในระดับความดีทำให้ตนเป็นอิสระจากผลบาป  อันที่จริงในวรรณกรรมพระเวทได้กล่าวไว้ว่า  ระดับความดีหมายถึงมีความรู้มากกว่า  และมีความรู้สึกว่ามีความสุขมากกว่า

ความยากลำบากที่นี่คือ  เมื่อสิ่งมีชีวิตอยู่ในระดับความดี  เขาอยู่ภายใต้สภาวะที่มีความรู้สึกว่าตนเองเจริญก้าวหน้าในความรู้  และดีกว่าคนอื่น  เช่นนี้ทำให้ตกอยู่ในพันธสภาวะ  ตัวอย่างที่ดีที่สุดคือ  นักวิทยาศาสตร์และนักปราชญ์  แต่ละท่านภูมิใจมากกับความรู้ที่ตนมี  โดยทั่วไปพวกนี้จะพัฒนามาตรฐานชีวิตความเป็นอยู่ที่ดีกว่า  และรู้สึกว่ามีความสุขทางวัตถุ  ความรู้สึกว่ามีความสุขมากในสภาวะเช่นนี้ทำให้ถูกพันธนาการโดยระดับความดีของธรรมชาติวัตถุ  เมื่อเป็นเช่นนี้  จะหลงติดทำงานอยู่ในระดับความดี  ตราบใดที่ยังหลงติดอยู่กับการทำงานเช่นนี้  จะต้องได้รับร่างกายในระดับต่าง  ๆ  ของธรรมชาติวัตถุ  ดังนั้น  จึงไม่มีโอกาสจะหลุดพ้นหรือย้ายไปยังโลกทิพย์  เขาอาจกลับมาเป็นนักปราชญ์  นักวิทยาศาสตร์  หรือนักกวีซ้ำซาก  และถูกพันธนาการในสภาวะที่ได้รับโทษแห่งการเกิดและการตายเช่นเดียวกันนี้ซ้ำแล้วซ้ำอีก  แต่เนื่องจากความหลงในพลังงานวัตถุ  ทำให้เขาคิดว่าชีวิตเช่นนี้สุขสบายดี

ระดับตัณหามีลักษณะแห่งความเสน่หาระหว่างหญิงและชาย  ผู้หญิงมีความเสน่หาสำหรับผู้ชาย  และผู้ชายมีความเสน่หาสำหรับผู้หญิง  เช่นนี้เรียกว่าระดับตัณหาเมื่อระดับตัณหาเพิ่มพูนขึ้นจะพัฒนาความทะเยอทะยานเพื่อความสุขทางวัตถุ  ต้องการความสุขในการสนองประสาทสัมผัส  บุคคลในระดับตัณหาต้องการเกียรติยศชื่อเสียงในสังคมหรือในชาติ  และต้องการมีครอบครัวที่มีความสุขพร้อมกับลูกหลาน  ภรรยา  และบ้านที่ดี  เหล่านี้คือผลผลิตของระดับตัณหา  ตราบใดที่ยังทะเยอทะยานใฝ่ฝันสิ่งเหล่านี้  เขาต้องทำงานหนักมาก  ดังนั้น  ได้กล่าวไว้อย่างชัดเจน  ณ  ที่นี้ว่าเมื่อมาสัมผัสกับผลแห่งกิจกรรมของตนเอง  และถูกพันธนาการด้วยกิจกรรมเหล่านี้เพื่อให้ภรรยา  ลูกหลาน  และสังคมได้รับความพึงพอใจ  และยังต้องรักษาเกียรติยศชื่อเสียงเอาไว้  เขาจึงต้องทำงาน  ดังนั้น  โลกวัตถุทั้งหมดส่วนใหญ่อยู่ในระดับตัณหา  ความศิวิไลสมัยปัจจุบันพิจารณาว่าเจริญก้าวหน้าในมาตรฐานของระดับตัณหา  ในอดีตสภาวะความเจริญก้าวหน้าพิจารณาว่าอยู่ในระดับความดี  แม้พวกที่อยู่ในระดับความดียังหลุดพ้นไม่ได้แล้วพวกที่ถูกพันธนาการอยู่ในระดับตัณหาจะหลุดพ้นได้อย่างไร

โศลกนี้ได้ใช้คำว่า  ทฺุ  โดยเฉพาะและสำคัญมาก  เช่นนี้หมายความว่า  ระดับอวิชชามีคุณสมบัติของวิญญาณในร่างที่แปลก  ระดับอวิชชาตรงกันข้ามกับระดับความดี  จากการพัฒนาความรู้ทำให้ผู้อยู่ในระดับความดีสามารถเข้าใจว่าอะไรเป็นอะไร  แต่ในระดับอวิชชาตรงกันข้าม  เพราะทุกคนที่อยู่ภายใต้มนต์ขลังของระดับอวิชชากลายเป็นบ้า  คนบ้าไม่สามารถเข้าใจว่าอะไรเป็นอะไร  แทนที่จะเจริญก้าวหน้า  กลับทำตัวให้ตกต่ำลง  คำนิยามของระดับอวิชชาได้กล่าวไว้ในวรรณกรรมพระเวทว่า  วัสทุ-ยาทฺาทมยะ-  กยานาวะระคัม  วิพารยะยะ-กยานะ-จะนะคัม  ทะมะฮฺ  ภายใต้มนต์สะกดแห่งอวิชชาทำให้ไม่สามารถเข้าใจสิ่งใดตามความเป็นจริง  ตัวอย่างเช่น  ทุกคนเห็นว่าคุณปู่คุณตาได้ตายไปแล้ว  ดังนั้น  ตัวเราเองจะต้องตายเช่นกัน  มนุษย์ต้องตาย  ลูกหลานที่เราให้กำเนิดก็จะต้องตายเช่นเดียวกัน  ดังนั้น  ความตายเป็นสิ่งที่แน่นอน  ถึงกระนั้นผู้คนก็ยังสะสมเงินทองอย่างบ้าคลั่ง  และทำงานหนักมากทั้งวันทั้งคืนโดยไม่สนใจกับดวงวิญญาณอมตะ  นี่คือความบ้าคลั่ง  และในความบ้าคลั่ง  จะไม่เต็มใจที่จะเจริญก้าวหน้าในความเข้าใจวิถีทิพย์  บุคคลเหล่านี้เกียจคร้านมาก  เมื่อได้รับเชิญให้ไปคบหาสมาคมเพื่อความเข้าใจวิถีทิพย์  จะไม่ค่อยสนใจ  พวกนี้จะไม่ตื่นตัวเหมือนพวกที่ถูกระดับตัณหาควบคุม  ดังนั้น  อีกอาการหนึ่งของคนที่อยู่ในระดับอวิชชาคือ  นอนเกินความจำเป็น  นอนหกชั่วโมงก็เพียงพอแล้ว  แต่บุคคลในระดับอวิชชานอนอย่างน้อยวันละสิบหรือสิบสองชั่วโมง  บุคคลเช่นนี้จะดูเศร้าสลดเสมอ  มึนเมาอยู่กับสิ่งเสพติดและการนอน  เหล่านี้คือลักษณะอาการของบุคคลที่อยู่ในสภาวะระดับอวิชชา

บุคคลที่อยู่ในระดับความดีจะพึงพอใจกับงาน  หรือเพิ่มพูนปัญญาให้ตนเองดังเช่นนักปราชญ์  นักวิทยาศาสตร์  หรือนักวิชาการซึ่งปฏิบัติในสาขาวิชาโดยเฉพาะตนและอาจพึงพอใจอยู่เช่นนั้น  บุคคลในระดับตัณหาอาจปฏิบัติในกิจกรรมเพื่อผลทางวัตถุครอบครองเป็นเจ้าของให้มากที่สุดเท่าที่จะทำได้  และจะใช้จ่ายไปในการทำบุญ  บางครั้งพยายามเปิดโรงพยาบาล  หรือให้ทานกับสถาบันต่าง  ๆ  ฯลฯ  เหล่านี้คือลักษณะของผู้ที่อยู่ในระดับตัณหา  ระดับอวิชชาปกคลุมความรู้  ทำอะไรก็ไม่ดีทั้งกับตนเองและผู้อื่น

เมื่อระดับตัณหาโดดเด่น  ระดับความดีและอวิชชาก็พ่ายแพ้  เมื่อระดับความดีโดดเด่นตัณหาและอวิชชาพ่ายแพ้  และเมื่อระดับอวิชชาโดดเด่นตัณหาและความดีพ่ายแพ้  การแข่งขันเช่นนี้จะดำเนินต่อไปตลอดเวลา  ฉะนั้น  ผู้ที่ตั้งใจจะเจริญก้าวหน้าในคริชณะจิตสำนึกจริงๆ  ต้องข้ามให้พ้นเหนือทั้งสามระดับนี้  ความโดดเด่นของระดับหนึ่งระดับใดแห่งธรรมชาติจะปรากฏในการมาสัมพันธ์กับกิจกรรม  และในการรับประทานอาหาร  ฯลฯ  ของบุคคลนั้น  ทั้งหมดนี้จะอธิบายในบทต่อ  ๆ  ไป  หากปรารถนาเราสามารถพัฒนาด้วยการปฏิบัติในระดับความดี  และเอาชนะระดับอวิชชาและตัณหาถึงแม้ว่ามีสามระดับแห่งธรรมชาติวัตถุนี้  หากมีความมั่นใจเราอาจได้รับพรจากระดับความดี  และเมื่อข้ามพ้นเหนือระดับความดี  เราจะสถิตในความดีที่บริสุทธิ์  เรียกว่าระดับ  วะสุเดวะฺ  ซึ่งเป็นระดับที่เราสามารถเข้าใจศาสตร์แห่งองค์ภควาน  จากกิจกรรมต่าง  ๆ  ที่ปรากฏทำให้เข้าใจได้ว่า  บุคคลนี้สถิตในระดับใดของธรรมชาติ

มีเก้าประตูในร่างกายคือ  สองตา  สองหู  สองจมูก  หนึ่งปาก  หนึ่งอวัยวะสืบพันธุ์และหนึ่งทวารหนัก  เมื่อทุกประตูสว่างไสวไปด้วยลักษณะอาการแห่งความดี  ควรเข้าใจว่าบุคคลนี้ได้พัฒนาระดับความดี  ทำให้เขาสามารถเห็นสิ่งต่าง  ๆ  อย่างถูกต้อง  ฟังสิ่งต่าง  ๆ  อย่างถูกต้อง  และลิ้มรสต่าง  ๆ  อย่างถูกต้อง  เขามีความสะอาดทั้งภายในและภายนอก  ทุกประตูมีการพัฒนาลักษณะอาการแห่งความสุข  นั่นคือสภาวะแห่งความดี

ผู้ที่อยู่ในระดับตัณหาไม่เคยมีความพึงพอใจกับสภาวะที่ตนเองได้รับ  มักจะทะเยอทะยานเพื่อเลื่อนสถานภาพ  หากต้องการสร้างบ้านพักเขาพยายามอย่างดีที่สุดที่จะให้เป็นราชวัง  ประหนึ่งว่าตนเองจะสามารถพักอยู่ในบ้านนั้นชั่วกัลปวสาน  และพัฒนาความทะเยอทะยานอย่างยิ่งใหญ่เพื่อสนองประสาทสัมผัส  การสนองประสาทสัมผัสจะดำเนินไปอย่างไม่สิ้นสุด  เขาปรารถนาที่จะอยู่กับบ้านและครอบครัวเสมอ  และสนองประสาทสัมผัสไปเรื่อย  ๆ  โดยไม่มีวันสิ้นสุด  อาการเหล่านี้ทั้งหมดควรเข้าใจว่าเป็นลักษณะของระดับตัณหา

เมื่อไม่มีแสงสว่าง  ขาดความรู้  ผู้อยู่ในระดับอวิชชาจะไม่ทำงานตามหลักธรรมและชอบทำอะไรตามอำเภอใจโดยไม่มีจุดมุ่งหมาย  แม้มีความสามารถในการทำงานแต่จะไม่พยายาม  การกระทำเช่นนี้เรียกว่าความหลง  แม้จิตสำนึกยังดำเนินต่อไปแต่ชีวิตไม่มีกิจกรรม  เหล่านี้คือลักษณะอาการของผู้ที่อยู่ในระดับอวิชชา

ผู้ที่อยู่ในระดับความดีจะบรรลุถึงระบบดาวเคราะห์ที่สูงกว่าเช่น  บระฮมะโลคะฺหรือ  จะนะโลคะฺ  ณ  ที่นั้น  เขาจะมีความรื่นเริงกับความสุขแบบเทพ  คำว่า  อมะลานฺ  มีความสำคัญ  หมายความว่า  “เป็นอิสระจากระดับตัณหาและอวิชชา”  ในโลกวัตถุจะมีความไม่บริสุทธิ์  แต่ระดับแห่งความดีเป็นรูปแบบที่บริสุทธิ์ที่สุดในความเป็นอยู่ทางโลกวัตถุ  มีดาวเคราะห์ต่าง  ๆ  สำหรับสิ่งมีชีวิตที่แตกต่างกัน  พวกที่ตายในระดับความดีจะพัฒนาไปยังโลกที่นักปราชญ์และสาวกผู้ยิ่งใหญ่อาศัยอยู่

บางคนมีความรู้สึกว่าเมื่อดวงวิญญาณมาถึงระดับชีวิตมนุษย์แล้วจะไม่ตกลงต่ำอีก  เช่นนี้ไม่ถูกต้อง  ตามโศลกนี้  หากผู้ใดพัฒนาระดับอวิชชา  หลังจากตายไปจะตกต่ำลงไปใช้ชีวิตในร่างสัตว์เดรัจฉาน  ณ  ที่นั้น  เขาต้องพัฒนาตนเองด้วยวิธีวิวัฒนาการเพื่อให้ได้ร่างชีวิตมนุษย์อีกครั้งหนึ่ง  ดังนั้น  พวกที่จริงจังกับชีวิตมนุษย์อย่างแท้จริงควรอยู่ในระดับความดี  จากการคบหากัลยาณมิตรจะทำให้ตนเองข้ามพ้นระดับต่าง  ๆ  เหล่านี้  และมาสถิตในคริชณะจิตสำนึก  นี่คือจุดมุ่งหมายของชีวิตมนุษย์  มิฉะนั้นไม่รับประกันว่ามนุษย์จะได้รับร่างมนุษย์อีกครั้งหนึ่งหรือไม่

ผลของการทำบุญอยู่ในระดับความดีบริสุทธิ์  ดังนั้น  นักปราชญ์ผู้เป็นอิสระจากความหลงทั้งปวงสถิตในความสุข  แต่กิจกรรมในระดับตัณหาให้แต่ความทุกข์กิจกรรมใด  ๆ  ทำไปเพื่อความสุขทางวัตถุต้องได้รับความพ่ายแพ้อย่างแน่นอน  ตัวอย่างเช่น  หากต้องการมีตึกระฟ้า  มนุษย์ต้องมีความทุกข์มากมายก่อนที่จะได้ตึกระฟ้าอันสูงใหญ่ขึ้นมา  นักการเงินต้องมีปัญหามากในการหาเงินทุนจำนวนมหาศาล  และพวกที่ใช้แรงงานก่อสร้างต้องอาบเหงื่อต่างน้ำทำงานอย่างหนักด้วยความทุกข์ยากลำบาก  ดังนั้น  ภควัต-คีตาฺ  กล่าวว่า  กิจกรรมใดทำลงไปภายใต้มนต์สะกดของระดับตัณหา  แน่นอนว่าต้องมีความทุกข์มหาศาล  เราอาจคิดว่ามีความสุขทางใจอยู่บ้าง  เช่น  “ฉันมีบ้าน  หรือว่าฉันมีเงิน”  แต่นี่ไม่ใช่ความสุขที่แท้จริง

สำหรับระดับอวิชชา  ผู้กระทำไม่มีความรู้  ดังนั้น  กิจกรรมทั้งหมดมีผลเป็นความทุกข์ทั้งในปัจจุบันและอนาคต  เพราะจะมีชีวิตเป็นสัตว์เดรัจฉาน  ชีวิตสัตว์มีความทุกข์อยู่เสมอ  ถึงแม้ว่าอยู่ภายใต้มนต์สะกดของพลังแห่งความหลงหรือ  มายาฺ  สัตว์เดรัจฉานจะไม่เข้าใจ  การฆ่าสัตว์ผู้น่าสงสารก็เนื่องมาจากระดับอวิชชาเช่นกัน  คนฆ่าสัตว์ไม่รู้ว่าในอนาคตสัตว์ตัวนั้นจะมีร่างกายเหมาะสมที่จะมาฆ่าตน  นั่นคือกฎแห่งธรรมชาติ  ในสังคมมนุษย์  หากผู้ใดฆ่าคน  ตามกฎของรัฐจะถูกลงโทษขั้นประหารชีวิตเช่นกัน  เนื่องด้วยอวิชชา  ผู้คนจึงไม่สำเหนียกว่ามีองค์ภควานควบคุมรัฐอย่างสมบูรณ์ทุก  ๆ  ชีวิตเป็นบุตรขององค์ภควาน  พระองค์ทรงทนไม่ได้ที่แม้แต่มดตัวหนึ่งถูกฆ่า  ผู้ฆ่าต้องชดใช้กรรม  ดังนั้น  การตามใจตัวในการฆ่าสัตว์เพื่อให้ได้รับรสเป็นอวิชชาที่หยาบที่สุด  มนุษย์ไม่มีความจำเป็นที่จะต้องฆ่าสัตว์  เพราะว่าองค์ภควานทรงจัดส่งสิ่งดี  ๆ  ให้มากมาย  หากยังตามใจตัวเองและรับประทานเนื้อสัตว์อีก  เท่ากับกระทำไปในอวิชชา  และจะทำให้อนาคตของตนเองมืดมน  ในบรรดาการฆ่าสัตว์ทั้งหมด  การฆ่าวัวเป็นสิ่งที่โหดร้ายที่สุดเพราะวัวให้ความสุขแก่มนุษย์มากมายด้วยการให้นม  การฆ่าวัวเป็นการกระทำในอวิชชาที่หยาบที่สุด  ในวรรณกรรมพระเวท  (ริก  เวดะฺ  9.46.4)  คำว่า  โกบิฺฮ  พรีณิทะ-มัทสะรัมฺ  แสดงว่า  ผู้ใดที่พึงพอใจกับการดื่มนมเป็นอย่างมาก  แล้วยังปรารถนาที่จะฆ่าวัวอีก  ผู้นั้นอยู่ในอวิชชาที่หยาบที่สุด  มีบทมนต์ในพระเวทกล่าวว่า

“โอ้  องค์ภควาน  พระองค์ทรงเป็นผู้ปรารถนาดีต่อโคและพราหมณ์  (บราฮมะณะฺ)  ทรงเป็นผู้ปรารถนาดีต่อสังคมมนุษย์และโลกทั้งหมด”  (วิชณุ  พุราณะฺ  1.19.65)  คำอธิบายก็คือ  ได้กล่าวไว้เป็นพิเศษในบทมนต์นี้เพื่อเป็นการปกป้องโคและพราหมณ์,ฺ  พราหมณ์เป็นสัญลักษณ์แห่งการศึกษาวิถีทิพย์  และโคเป็นสัญลักษณ์แห่งอาหารที่มีคุณค่ามากที่สุด  สองชีวิตนี้คือทั้งพราหมณ์และโคต้องได้รับการปกป้องคุ้มครองอย่างดีที่สุด  นั่นคือความเจริญก้าวหน้าอย่างแท้จริงแห่งความศิวิไล  สังคมมนุษย์ปัจจุบันละเลยความรู้ทิพย์  และสนับสนุนการฆ่าวัว  เข้าใจได้ว่าสังคมมนุษย์พัฒนาไปในทิศทางที่ผิด  และกำลังเปิดทางเพื่อทำลายตัวเอง  ความศิวิไลที่ชี้นำประชาชนให้กลายมาเป็นสัตว์เดรัจฉานในชาติหน้า  แน่นอนว่าไม่ใช่เป็นความศิวิไลของมนุษย์  และแน่นอนว่าความศิวิไลของมนุษย์ปัจจุบันถูกนำโดยระดับตัณหาและอวิชชาอย่างหยาบ  เป็นยุคที่อันตรายมาก  ทุกประเทศควรสนใจและส่งเสริมการเผยแพร่คริชณะจิตสำนึก  ซึ่งเป็นวิธีที่ง่ายที่สุดเพื่อช่วยมนุษยชาติจากภัยอันตรายอันใหญ่หลวงนี้

เนื่องจากความศิวิไลในปัจจุบันไม่เป็นที่พึงพอใจสำหรับสิ่งมีชีวิตเท่าใดนัก  เราจึงได้แนะนำคริชณะจิตสำนึก  จากคริชณะจิตสำนึกสังคมจะพัฒนามาถึงระดับความดี  เมื่อระดับความดีพัฒนาขึ้น  ผู้คนจะเห็นสิ่งต่าง  ๆ  ตามความเป็นจริง  ในระดับอวิชชาผู้คนก็เหมือนกับสัตว์เดรัจฉานไม่สามารถเห็นสิ่งต่าง  ๆ  ชัดเจนนัก  ตัวอย่างเช่น  ในระดับอวิชชาจะไม่เห็นว่าจากการฆ่าสัตว์ตัวหนึ่ง  เป็นการเปิดโอกาสให้สัตว์ตัวเดียวกันนั้นมาฆ่าตนในชาติหน้า  เนื่องจากไม่ได้รับการศึกษาในความรู้ที่แท้จริง  พวกเขาจึงไม่รับผิดชอบ  เพื่อหยุดความไม่รับผิดชอบนี้  การศึกษาเพื่อพัฒนาระดับความดีสำหรับประชาชนโดยทั่วไปจำเป็นต้องมีขึ้น  เมื่อได้รับการศึกษาอย่างแท้จริง  และมาอยู่ในระดับความดีจะมีความสุขุมรอบคอบและมีความรู้ในสิ่งต่าง  ๆ  ตามความเป็นจริงอย่างถูกต้อง  จากนั้นประชาชนก็จะมีความสุขและมีความเจริญรุ่งเรือง  ถึงแม้ว่าคนส่วนใหญ่ไม่มีความสุขและไม่เจริญรุ่งเรือง  หากส่วนหนึ่งของประชากรพัฒนาคริชณะจิตสำนึก  และสถิตในระดับความดีจะก่อให้เกิดความสงบและความเจริญรุ่งเรืองทั่วโลก  มิฉะนั้น  หากทั่วทั้งโลกอุทิศตนให้กับระดับตัณหาและอวิชชา  ก็จะไม่มีความสงบหรือความเจริญรุ่งเรือง  ในระดับตัณหาผู้คนมีความโลภและทะเยอทะยานเพื่อความสุขทางประสาทสัมผัสโดยไม่รู้จักพอ  เราจะเห็นว่าแม้ผู้ที่มีเงินพอเพียงและมีการตระเตรียมเพื่อสนองประสาทสัมผัสเป็นอย่างดี  เขาก็ยังไม่มีความสุขหรือความสงบภายในใจ  เพราะว่าสถิตในระดับตัณหาหากเราต้องการความสุข  เงินนั้นช่วยไม่ได้  เราต้องพัฒนาตนเองให้มาถึงระดับความดีด้วยการปฏิบัติคริชณะจิตสำนึก  เมื่อปฏิบัติอยู่ในระดับตัณหา  ไม่เพียงแต่ไม่มีความสุขทางใจเท่านั้น  แต่อาชีพและการงานก็จะเป็นปัญหาอย่างมากเช่นกัน  เพราะต้องวางแผนและออกอุบายมากมายเพื่อให้ได้เงินมามากเพียงพอ  เพื่อรักษาสถานภาพของตนในสังคม  เช่นนี้เป็นความทุกข์  ในระดับอวิชชาผู้คนบ้าคลั่ง  และเนื่องจากอยู่ในสภาวะที่มีความทุกข์  จึงต้องไปพึ่งยาเสพติด  ดังนั้น  จึงจมปรักลงไปในอวิชชามากยิ่งขึ้น  อนาคตในชีวิตของคนพวกนี้มืดมนสิ้นดี

โศลกนี้ผลกรรมของสามระดับแห่งธรรมชาติกำหนดไว้ชัดเจนยิ่งขึ้น  มีระบบดาวเคราะห์ที่สูงกว่าประกอบไปด้วยโลกสวรรค์ที่ประชากรมีการพัฒนาสูงมาก  ตามระดับการพัฒนาในระดับความดีสิ่งมีชีวิตสามารถย้ายไปยังโลกต่าง  ๆ  ในระบบนี้  ดาวเคราะห์ที่สูงสุดคือ  สัทยะโลคะฺ  หรือ  บระฮมะโลคะฺ  สถานที่ที่พระพรหมซึ่งเป็นบุคคลแรกของจักรวาลนี้ประทับอยู่  ได้เห็นแล้วว่าเราคำนวณสภาวะอันน่าอัศจรรย์ของชีวิต  บระฮมะโลคะฺ  ได้ลำบากมาก  แต่สภาวะสูงสุดของชีวิตในระดับความดีสามารถนำเราไปถึงที่นั่น

ระดับตัณหาเป็นการผสมผสานอยู่ตรงกลางระหว่างระดับความดีและอวิชชาบุคคลจะไม่บริสุทธิ์เสมอไป  แม้หากบริสุทธิ์ในระดับตัณหา  เขาก็ยังคงอยู่ในโลกนี้เป็นกษัตริย์หรือเป็นเศรษฐี  แต่เนื่องจากมีการผสมผสานกัน  จึงอาจตกลงต่ำได้  ผู้คนในโลกนี้ที่อยู่ในระดับตัณหาหรืออวิชชา  ไม่สามารถบังคับเครื่องจักรกลให้ไปถึงดาวเคราะห์ที่สูงกว่าได้  ในระดับตัณหามีโอกาสที่จะกลายมาเป็นคนบ้าคลั่งในชาติหน้าได้เหมือนกัน

คุณสมบัติต่ำสุดคือระดับอวิชชา  อธิบาย  ณ  ที่นี้ว่าน่ารังเกียจ  ผลของการพัฒนาอวิชชามีความเสี่ยงมาก  เป็นคุณสมบัติต่ำสุดในธรรมชาติวัตถุ  ที่ต่ำกว่าระดับมนุษย์มีอยู่แปดล้านเผ่าพันธุ์ของชีวิต  เช่น  นก  สัตว์เดรัจฉาน  สัตว์เลื้อยคลาน  ต้นไม้  ฯลฯเมื่อพัฒนาระดับอวิชชาผู้คนถูกนำให้ลงไปสู่สภาวะอันน่ารังเกียจเหล่านี้  คำว่า  ทามะ-  สาฮฺ  มีความสำคัญมาก  ทามะสาฮฺ  แสดงให้เห็นว่า  พวกที่อยู่ในระดับอวิชชาอย่างต่อเนื่องโดยไม่เจริญขึ้นมาสู่ระดับที่สูงกว่า  อนาคตของพวกนี้มืดมนมาก

สำหรับมนุษย์ผู้อยู่ในระดับอวิชชาและตัณหามีโอกาสที่จะพัฒนามาสู่ระดับความดี  ระบบที่จะพัฒนาเช่นนี้เรียกว่าคริชณะจิตสำนึก  แต่ผู้ที่ไม่ฉวยประโยชน์จากโอกาสนี้แน่นอนว่าจะอยู่ในระดับที่ต่ำกว่าต่อเนื่องกันไป

เราสามารถข้ามพ้นกิจกรรมของระดับต่าง  ๆ  แห่งธรรมชาติวัตถุทั้งหมดได้  เพียงแต่ต้องเข้าใจอย่างถูกต้องด้วยการเรียนรู้จากดวงวิญญาณที่เหมาะสม  พระอาจารย์ทิพย์ที่แท้จริงคือคริชณะ  พระองค์ทรงถ่ายทอดความรู้ทิพย์นี้แด่อารจุนะ  ในทำนองเดียวกัน  เราต้องเรียนรู้ศาสตร์แห่งกิจกรรมเกี่ยวกับระดับต่าง  ๆ  ของธรรมชาตินี้จากพวกที่อยู่ในคริชณะจิตสำนึกอย่างสมบูรณ์  มิฉะนั้น  ชีวิตของเราจะถูกนำไปในทางที่ผิด  จากคำสั่งสอนของพระอาจารย์ทิพย์ผู้เชื่อถือได้  สิ่งมีชีวิตสามารถรู้ตำแหน่งทิพย์ของตน  รู้ร่างกายวัตถุของตน  รู้ประสาทสัมผัสของตน  รู้ว่าตนเองมาอยู่ในกับดักนี้ได้อย่างไร  และมาอยู่ภายใต้มนต์สะกดของระดับต่าง  ๆ  แห่งธรรมชาติวัตถุได้อย่างไร  เราสิ้นหวังที่มาอยู่ในอุ้งมือของระดับต่าง  ๆ  เหล่านี้  แต่เมื่อสามารถเห็นสภาวะอันแท้จริงของตนเอง  ตรงนี้  เราจะบรรลุถึงระดับทิพย์และเห็นภาพชีวิตทิพย์  อันที่จริงสิ่งมีชีวิตไม่ใช่ผู้แสดงกิจกรรมต่าง  ๆ  แต่ถูกบังคับให้แสดงเพราะมาอยู่ในร่างเฉพาะนี้ซึ่งระดับแห่งธรรมชาติวัตถุเป็นผู้กำกับ  นอกจากจะได้รับการช่วยเหลือจากผู้ที่เชื่อถือได้ในวิถีทิพย์  มิฉะนั้น  เราจะไม่สามารถเข้าใจว่าอันที่จริงตนเองควรสถิตในตำแหน่งใหน  จากการมาคบหาสมาคมกับพระอาจารย์ทิพย์ผู้ที่เชื่อถือได้  เขาสมาารถเห็นสถานภาพอันแท้จริงของตนเอง  และจากการเข้าใจเช่นนี้  เขาจะตั้งมั่นอยู่ในคริชณะจิตสำนึกอย่างสมบูรณ์  บุคคลในคริชณะจิตสำนึกไม่ถูกมนต์สะกดของระดับแห่งธรรมชาติวัตถุควบคุมได้กล่าวไว้ในบทที่เจ็ดว่า  ผู้ที่ศิโรราบต่อคริชณะจะได้รับการปลดเปลื้องจากกิจกรรมต่าง  ๆ  แห่งธรรมชาติวัตถุ  สำหรับผู้ที่สามารถเห็นสิ่งต่าง  ๆ  ตามความเป็นจริง  อิทธิพลของธรรมชาติวัตถุจะค่อย  ๆ  หยุดลง

เราจะอยู่ในสถานภาพทิพย์ในคริชณะจิตสำนึกอย่างสมบูรณ์ได้อย่างไร  แม้ขณะอยู่ในร่างกายนี้  โศลกนี้ได้อธิบายคำสันสฤต  เดฮีฺ  ซึ่งหมายถึง  “ร่างกาย”  จากความเจริญก้าวหน้าในความรู้ทิพย์  ถึงแม้ว่าอยู่ภายในร่างกายวัตถุนี้เราจะสามารถเป็นอิสระจากอิทธิพลของระดับต่าง  ๆ  แห่งธรรมชาติ  รื่นเริงกับความสุขแห่งชีวิตทิพย์และหลังจากออกไปจากร่างกายนี้ก็จะไปยังท้องฟ้าทิพย์อย่างแน่นอน  ดังนั้น  แม้อยู่ในร่างกายนี้  เราก็สามารถรื่นเริงกับความสุขทิพย์ได้  อีกนัยหนึ่ง  การอุทิศตนเสียสละรับใช้ในคริชณะจิตสำนึก  เป็นสัญลักษณ์แห่งความหลุดพ้นจากพันธนาการทางวัตถุ  ประเด็นนี้จะอธิบายในบทที่สิบแปด  เมื่อเป็นอิสระจากอิทธิพลของระดับต่าง  ๆ  แห่งธรรมชาติวัตถุแล้ว  เราจะเข้าถึงการอุทิศตนเสียสละรับใช้

โศลกนี้คำถามของอารจุนะเหมาะสมมาก  เพราะปรารถนาที่จะทราบลักษณะอาการของบุคคลผู้ข้ามพ้นระดับวัตถุต่าง  ๆ  ก่อนอื่นท่านทรงถามถึงลักษณะอาการของบุคคลทิพย์เช่นนี้  เราจะเข้าใจได้อย่างไรว่าบุคคลนี้ได้ข้ามพ้นอิทธิพลของระดับต่างๆ  แห่งธรรมชาติวัตถุ?  คำถามที่สองถามว่า  เขาใช้ชีวิตอยู่อย่างไร  และมีกิจกรรมอะไรมีระเบียบหรือไร้ระเบียบ?  จากนั้นอารจุนะทรงถามถึงวิธีที่จะทำให้บรรลุถึงธรรมชาติทิพย์  ประเด็นนี้สำคัญมาก  นอกเสียจากว่ารู้วิธีโดยตรงที่ทำให้สถิตในวิถีทิพย์ตลอดเวลา  มิฉะนั้น  เป็นไปไม่ได้ที่จะแสดงลักษณะอาการเหล่านี้  ดังนั้น  คำถามทั้งหมดที่อารจุนะทรงถามมีความสำคัญมาก  และองค์ภควานจะทรงให้คำตอบ

อารจุนะทรงถามสามคำถาม  โศลกเหล่านี้องค์ภควานทรงตอบทีละข้อ  ก่อนอื่นคริชณะทรงแสดงให้เห็นว่า  บุคคลสถิตในระดับทิพย์จะไม่มีความอิจฉาริษยาและไม่ทะเยอทะยานกับสิ่งใด  ๆ  เมื่อสิ่งมีชีวิตมาอยู่ในโลกวัตถุนี้และถูกร่างวัตถุปกคลุม  เข้าใจว่าเขาต้องอยู่ภายใต้การควบคุมของหนึ่งในสามระดับแห่งธรรมชาติวัตถุจนกว่าจะออกจากร่างกายจริง  ๆ  เขาจึงจะออกจากเงื้อมมือของระดับแห่งธรรมชาติวัตถุ  ตราบใดที่ยังไม่ออกไปจากร่างวัตถุเขาควรทำตัวเป็นกลาง  และควรปฏิบัติในการอุทิศตนเสียสละรับใช้องค์ภควาน  เพื่อจะได้ลืมการสำคัญตนเองกับร่างกายวัตถุไปโดยปริยาย  เมื่อมีจิตสำนึกอยู่กับร่างกายวัตถุ  เขาจะทำสิ่งต่าง  ๆ  เพื่อสนองประสาทสัมผัสเท่านั้น  แต่เมื่อย้ายจิตสำนึกไปที่คริชณะ  การสนองประสาทสัมผัสจะหยุดลงโดยปริยาย  ร่างกายวัตถุนี้ไม่มีความจำเป็น  และตัวเขาก็ไม่จำเป็นต้องยอมรับคำบงการจากร่างวัตถุ  คุณสมบัติต่าง  ๆ  ของระดับวัตถุในร่างกายจะทำงาน  แต่ดวงวิญญาณหรือตัวเขาเองอยู่ออกห่างเหนือไปจากกิจกรรมต่าง  ๆ  เหล่านี้  เขาอยู่เหนือและห่างออกไปได้อย่างไร?  เขาไม่ปรารถนาหาความสุขกับร่างกายและไม่ปรารถนาที่จะออกไปจากร่างกาย  ดังนั้น  จึงสถิตในวิถีทิพย์  สาวกเป็นอิสระโดยปริยาย  ไม่จำเป็นต้องพยายามมาเป็นอิสระจากอิทธิพลของระดับต่าง  ๆ  แห่งธรรมชาติวัตถุ

คำถามต่อไปเกี่ยวกับบุคคลผู้สถิตในวิถีทิพย์  บุคคลสถิตทางวัตถุได้รับผลกระทบจากสิ่งที่สมมติว่าเป็นการได้รับเกียรติและเสียเกียรติที่เสนอให้กับร่างกาย  แต่บุคคลผู้สถิตในวิถีทิพย์ไม่ได้รับผลกระทบจากการได้เกียรติและการเสียเกียรติอย่างผิดๆ  เหล่านี้  เขาปฏิบัติหน้าที่ในคริชณะจิตสำนึก  และไม่สนใจว่าใครจะให้เกียรติหรือจะทำให้เสียเกียรติ  เขายอมรับสิ่งต่าง  ๆ  ที่เอื้ออำนวยต่อหน้าที่การงานของตนในคริชณะจิตสำนึก  มิฉะนั้น  ไม่มีความจำเป็นกับสิ่งใด  ๆ  ที่เป็นวัตถุ  ไม่ว่าจะเป็นก้อนหินหรือทองคำ  ถือเสียว่าทุก  ๆ  คนที่ช่วยเขาในการปฏิบัติคริชณะจิตสำนึกเป็นเพื่อนรัก  และไม่เกลียดคนที่สมมติว่าเป็นศัตรู  เขาปฏิบัติเสมอภาคกับทุกคน  และมองดูทุกสิ่งทุกอย่างในระดับเดียวกันเพราะทราบดีว่าตัวเขาไม่มีอะไรยุ่งเกี่ยวกับความเป็นอยู่ทางวัตถุ  ประเด็นทางสังคมและทางการเมืองจะไม่มีผลกระทบต่อเขา  เพราะเขารู้ถึงสถานการณ์การเปลี่ยนแปลงและความยุ่งยากต่าง  ๆ  ที่ไม่ถาวร  และไม่พยายามทำสิ่งใด  ๆ  เพื่อประโยชน์ส่วนตัว  แต่จะพยายามทำทุกสิ่งทุกอย่างเพื่อคริชณะ  สำหรับส่วนตัวจะไม่พยายามเพื่อสิ่งใด  จากพฤติกรรมเช่นนี้เขาสถิตในวิถีทิพย์โดยแท้จริง

โศลกนี้ทรงตอบคำถามที่สามของอารจุนะที่ว่าอะไรคือวิถีทางที่บรรลุถึงสถานภาพทิพย์?  ดังที่ได้อธิบายไว้แล้วว่า  โลกวัตถุทำงานภายใต้มนต์สะกดของระดับต่าง  ๆ  แห่งธรรมชาติวัตถุ  เราไม่ควรหวั่นไหวไปกับกิจกรรมของระดับต่าง  ๆ  แห่งธรรมชาติ  แทนที่จะปล่อยจิตสำนึกไปในกิจกรรมเหล่านี้  เราอาจย้ายจิตสำนึกไปที่กิจกรรมของคริชณะ  ซึ่งเรียกว่า  ภักดี-โยคะฺ  หรือปฏิบัติเพื่อคริชณะเสมอ  เช่นนี้มิได้หมายเพียงแต่คริชณะเท่านั้น  แต่รวมถึงภาคแบ่งแยกที่สมบูรณ์ต่าง  ๆ  ของพระองค์เช่น  พระราม  และพระนารายณ์  พระองค์ทรงมีอวตารนับไม่ถ้วน  ผู้ปฏิบัติในการรับใช้รูปลักษณ์ใดของคริชณะหรืออวตารที่สมบูรณ์องค์ใดก็ได้พิจารณาว่าสถิตในระดับทิพย์ควรสังเกตด้วยว่า  รูปลักษณ์ของคริชณะทั้งหมดเป็นทิพย์โดยสมบูรณ์  มีความสุขเกษมสำราญ  เปี่ยมไปด้วยความรู้  และเป็นอมตะ  องค์ภควานเหล่านี้ทรงพระเดชทั้งหมด  ทรงเป็นสัพพัญญู  และทั้งหมดมีคุณลักษณะทิพย์อย่างสมบูรณ์  ดังนั้น  หากเราปฏิบัติในการรับใช้  คริชณะหรือภาคแบ่งแยกที่สมบูรณ์ของพระองค์ด้วยความมั่นใจอย่างแน่วแน่  ถึงแม้ว่าระดับทั้งสามแห่งธรรมชาติวัตถุเอาชนะได้ยากมาก  เราจะสามารถข้ามพ้นระดับเหล่านี้ได้โดยง่ายดาย  ได้อธิบายไว้แล้วในบทที่เจ็ดว่า  ผู้ที่ศิโรราบต่อคริชณะจะข้ามพ้นอิทธิพลของระดับต่าง  ๆ  แห่งธรรมชาติวัตถุทันที  การอยู่ในคริชณะจิตสำนึกหรือในการอุทิศตนเสียสละรับใช้หมายความว่าเราได้รับความเสมอภาคกับคริชณะคริชณะตรัสว่าธรรมชาติของพระองค์เป็นอมตะ  มีความสุขเกษมสำราญและเปี่ยมไปด้วยความรู้  สิ่งมีชีวิตเป็นละอองอณูขององค์ภควาน  เศษละอองทองก็เป็นส่วนหนึ่งของเหมืองทอง  ดังนั้น  สิ่งมีชีวิตในสถานภาพทิพย์ดีเท่า  ๆ  กับทองคำ  ดีเท่า  ๆ  กับคริชณะในเชิงคุณสมบัติ  ความแตกต่างแห่งปัจเจกบุคคลยังคงดำเนินต่อไป  มิฉะนั้น  จะไม่มีคำว่า  ภักดี-โยคะ,  ภักดี-โยคะฺ  หมายความว่าองค์ภควานยังทรงมีอยู่  สาวกก็มีอยู่  และกิจกรรมในการแลกเปลี่ยนความรักระหว่างองค์ภควานและสาวกก็มีอยู่  ฉะนั้น  ความเป็นปัจเจกของสองบุคคลมีอยู่ในองค์ภควานและปัจเจกชีวิต  มิฉะนั้น  ภักดี-โยคะฺ  จะไม่มีความหมาย  หากไม่สถิตในสถานภาพทิพย์เหมือนกับองค์ภควาน  เราจะไม่สามารถรับใช้พระองค์ได้  ในการเป็นผู้รับใช้ส่วนพระองค์ของกษัตริย์  เราต้องมีคุณสมบัติเพียงพอ  ดังนั้น  คุณสมบัติก็คือมาเป็น  บระฮมันฺ  หรือเป็นอิสระจากมลทินทั้งหลายทางวัตถุได้กล่าวไว้ในวรรณกรรมพระเวทว่า  บระฮไมวะ  สัน  บระฮมาพิ  เอทิฺ  เราสามารถบรรลุถึง  บระฮมันฺ  สูงสุดด้วยการมาเป็น  บระฮมันฺ  เช่นนี้หมายความว่า  เราต้องมาเป็นหนึ่งเดียวกับ  บระฮมันฺ  ในเชิงคุณสมบัติ  จากการบรรลุถึง  บระฮมันฺ  เรามิได้สูญเสียบุคลิก  บระฮมันฺ  อมตะของตนเองในฐานะที่เป็นปัจเจกวิญญาณ

สถานภาพพื้นฐานเดิมของ  บระฮมันฺ  คือ  ความไม่ตาย  ความไม่สูญสิ้น  เป็นอมตะและมีความสุข  บระฮมันฺ  คือความรู้แจ้งทิพย์ขั้นแรก  พะระมาทมาฺ  หรืออภิวิญญาณคือความรู้แจ้งในระดับกลางหรือระดับที่สอง  และบุคลิกภาพสูงสุดแห่งพระเจ้าคือความรู้แจ้งสูงสุดแห่งสัจธรรมที่สมบูรณ์  ดังนั้น  ทั้ง  พะระมาทมาฺ  และ  บระฮมันฺ  อันไร้รูปลักษณ์อยู่ภายในบุคคลสูงสุดองค์ภควาน  ได้อธิบายไว้ในบทที่เจ็ดว่าธรรมชาติวัตถุเป็นปรากฏการณ์ของพลังงานเบื้องต่ำขององค์ภควาน  พระองค์ทรงทำให้ธรรมชาติเบื้องต่ำหรือธรรมชาติวัตถุตั้งครรภ์ด้วยละอองแห่งธรรมชาติเบื้องสูง  และนั่นคือการสัมผัสทิพย์ในธรรมชาติวัตถุ  และค่อย  ๆ  เจริญขึ้นมาจนถึงแนวคิด  บระฮมันฺ  แห่งองค์ภควาน  การบรรลุถึงแนวคิดชีวิตแห่ง  บระฮมันฺ  นี้  เป็นระดับแรกในความรู้แจ้งแห่งตน  ในระดับนี้บุคคลผู้รู้แจ้ง  บระฮมันฺ  นี้  เป็นระดับแรกในความรู้แจ้งแห่งตน  ในระดับนี้บุคคลผู้รู้แจ้งบระฮมันฺ  เป็นทิพย์เหนือสถานภาพทางวัตถุ  แต่จะไม่มีความสมบูรณ์อย่างแท้จริงในความรู้แจ้ง  บระฮมันฺ  หากปรารถนาจะสามารถอยู่ในสถานภาพ  บระฮมันฺ  ต่อไปและค่อย  ๆ  เจริญขึ้นมาถึงความรู้แจ้ง  พะระมาทมาฺ  จากนั้น  ก็รู้แจ้งถึงบุคลิกภาพสูงสุดแห่งพระเจ้า  มีตัวอย่างเช่นนี้มากมายในวรรณกรรมพระเวท  คุมาระฺ  ทั้งสี่  ตอนแรกสถิตในแนวคิดแห่งสัจธรรม  บระฮมันฺ  อันไร้รูปลักษณ์  และค่อย  ๆ  เจริญขึ้นมาจนถึงระดับแห่งการอุทิศตนเสียสละรับใช้  ผู้ที่ไม่สามารถพัฒนาตนเองให้อยู่เหนือแนวคิดอันไร้รูปลักษณ์แห่ง  บระฮมันฺ  จะมีความเสี่ยงในการตกลงต่ำ  ใน  ชรีมัด-บฺากะวะธัมฺ  กล่าวว่าถึงแม้บุคคลอาจเจริญขึ้นมาถึงระดับ  บระฮมันฺ  อันไร้รูปลักษณ์  หากไม่พัฒนาให้สูงขึ้นเนื่องจากไม่มีข้อมูลแห่งองค์ภควาน  ปัญญาของเขาจะไม่ผ่องใสโดยสมบูรณ์  ฉะนั้น  ถึงแม้ว่าจะเจริญมาถึงระดับ  บระฮมันฺ  ก็ยังมีโอกาสตกลงต่ำ  หากไม่ปฏิบัติในการอุทิศตนเสียสละรับใช้ต่อพระองค์  ในภาษาพระเวทกล่าวไว้เช่นกันว่า  ระโส  ไว  สะฮ,  ระสัม  ฮิ  เอ  วายัม  ลับฺดฺวานันดี  บฺะวะทิฺ  “เมื่อเข้าใจบุคลิกภาพแห่งพระเจ้าคริชณะผู้ทรงเป็นแหล่งกำเนิดแห่งความสุข  เขาจะมาเป็นผู้มีความปลื้มปีติสุขทิพย์อย่างแท้จริง”  (ไททิรียะ  อุ-  พะนิชัดฺ  2.7.1)  องค์ภควานทรงเปี่ยมไปด้วยความมั่งคั่งหกประการ  และเมื่อสาวกเข้าพบพระองค์  จะมีการแลกเปลี่ยนความมั่งคั่งทั้งหกประการนี้  ผู้รับใช้พระเจ้าแผ่นดินได้รับความรื่นเริงเกือบระดับเดียวกันกับพระเจ้าแผ่นดิน  ดังนั้น  ความสุขนิรันดร  ความสุขที่ไม่มีวันสูญสลาย  และชีวิตอมตะรวมอยู่ในการอุทิศตนเสียสละรับใช้  เช่นเดียวกัน  ความรู้แจ้ง  บระฮมันฺ  หรือความเป็นอมตะ  หรือความไม่รู้จักตาย  รวมอยู่ในการอุทิศตนเสียสละรับใช้  บุคคลผู้ปฏิบัติในการอุทิศตนเสียสละรับใช้มีสิ่งเหล่านี้อยู่ในตัวเรียบร้อยแล้ว

สิ่งมีชีวิตถึงแม้เป็น  บระฮมันฺ  โดยธรรมชาติ  มีความปรารถนาเป็นเจ้าเหนือโลกวัตถุ  ด้วยเหตุนี้  จึงตกต่ำลง  ในสถานภาพพื้นฐานเดิมของตนสิ่งมีชีวิตอยู่เหนือสามระดับแห่งธรรมชาติวัตถุ  แต่การที่มาคบหาสมาคมกับธรรมชาติวัตถุทำให้ถูกพันธนาการอยู่ในระดับต่าง  ๆ  แห่งธรรมชาติวัตถุ  เช่น  ความดี  ตัณหา  และอวิชชา  เนื่องจากการมาคบหาสมาคมกับสามระดับเหล่านี้  ความปรารถนาที่จะครอบครองโลกวัตถุจึงมีอยู่  เมื่อปฏิบัติในการอุทิศตนเสียสละรับใช้ในคริชณะจิตสำนึกอย่างสมบูรณ์  เราสถิตในสถานภาพทิพย์ทันที  และความปรารถนาที่ผิดกฎหมายในการมาควบคุมธรรมชาติวัตถุจะถูกขจัดไป  ดังนั้น  วิธีแห่งการอุทิศตนเสียสละรับใช้เริ่มจากการสดับฟัง  การสวดภาวนาการระลึกถึง  ฯลฯ  มีอยู่เก้าวิธีเพื่อรู้แจ้งถึงการอุทิศตนเสียสละรับใช้ที่ได้อธิบายไว้  เราควรฝึกปฏิบัติร่วมกับเหล่าสาวก  จากการมาร่วมกันและด้วยอิทธิพลของพระอาจารย์ทิพย์  ความปรารถนาที่จะครอบครองธรรมชาติวัตถุจะค่อย  ๆ  ถูกขจัดไป  และเราจะสถิตอย่างมั่นคงในการรับใช้ทิพย์ด้วยความรักต่อองค์ภควาน  วิธีนี้ได้อธิบายจากโศลกที่ยี่สิบสองจนมาถึงโศลกสุดท้ายของบทนี้  การอุทิศตนเสียสละรับใช้ต่อองค์ภควานเป็นสิ่งที่ง่ายมาก  เราควรปฏิบัติในการรับใช้พระองค์เสมอ  ควรรับประทานอาหารส่วนเหลือหลังจากที่ได้ถวายต่อพระปฏิมาแล้ว  ดมกลิ่นหอมของดอกไม้ที่ถวายต่อพระบาทรูปดอกบัวขององค์ภควาน  ดูสถานที่ต่าง  ๆ  ที่พระองค์ทรงแสดงลีลาทิพย์  อ่านกิจกรรมต่าง  ๆ  ของพระองค์รวมถึงการแลกเปลี่ยนความรักของพระองค์กับเหล่าสาวก  สวดภาวนาคลื่นเสียงทิพย์  ฮะเร  คริชณะ  ฮะเร  คริชณะ  คริชณะ  คริชณะ  ฮะเร  ฮะเร  /  ฮะเรรามะ  ฮะเร  รามะ  รามะ  รามะ  ฮะเร  ฮะเร  เสมอ  และถือวันอดอาหารเพื่อระลึกถึงการปรากฏและการจากไปของพระองค์และบรรดาสาวกของพระองค์  ด้วยการปฏิบัติตามวิธีการเหล่านี้  ทำให้เราไม่ยึดติดกับกิจกรรมต่าง  ๆ  ทางวัตถุทั้งหมดโดยสมบูรณ์  ดังนั้นผู้ที่สามารถสถิตใน  บระฮมะจโยทิฺ  หรือแนวคิดแห่ง  บระฮมันฺ  อันหลากหลายต่าง  ๆ  มีความทัดเทียมกันกับบุคลิกภาพสูงสุดแห่งพระเจ้าในเชิงคุณสมบัติ