ความเมตตาสงสารทางวัตถุ  ความเศร้าโศกเสียใจ  และน้ำตา  ทั้งหมดนี้คือสัญลักษณ์แห่งอวิชชาต่อดวงชีวิตที่แท้จริง  ความเมตตาสงสารต่อดวงวิญญาณอมตะคือความรู้แจ้ง  คำว่า  “มะดํุสูดะนะ”  มีความสำคัญในโศลกนี้  คริชณะทรงสังหารอสูรมะดํุ  และบัดนี้  อารจุนะทรงปรารถนาให้คริชณะสังหารมารแห่งความเข้าใจผิดที่ได้มาครอบงำพระองค์ในการปฏิบัติหน้าที่  ไม่มีใครรู้ว่าความเมตตากรุณาควรนำไปใช้อย่างไร  ความเมตตาสงสารต่อเสื้อผ้าของคนที่กำลังจมน้ำเป็นเรื่องไร้เหตุผล  การช่วยเสื้อผ้าหรือช่วยร่างวัตถุที่หยาบ  ของผู้ที่กำลังตกอยู่ในมหาสมุทรแห่งอวิชชานั้นไม่สามารถช่วยเขาได้  ผู้ไม่ทราบเช่นนี้  และเศร้าโศกเสียใจกับเสื้อผ้าภายนอก  เรียกว่า  ชูดระฺ  หรือผู้ที่โศกเศร้าโดยไม่จำเป็น  อารจุนะทรงเป็นกษัตริย์  การกระทำเช่นนี้ไม่สมควร  อย่างไรก็ดี  ชรีคริชณะทรงสามารถปัดเป่าความโศกเศร้าของผู้ที่ถูกอวิชชาครอบงำได้  ด้วยจุดประสงค์นี้พระองค์จึงทรงขับร้องเพลง  ภควัต-คีตาฺ  บทนี้ทรงแนะนำเราให้รู้สำนึกตนเองด้วยการวิเคราะห์ศึกษาร่างวัตถุและดวงวิญญาณ  ดังที่ได้อธิบายไว้โดยผู้ที่เชื่อถือได้สูงสุดคือองค์ชรีคริชณะ  การรู้แจ้งเช่นนี้เป็นไปได้เมื่อเราทำงานโดยไม่ยึดติดต่อผลทางวัตถุ  และสถิตในแนวคิดแห่งตนเองที่แท้จริงอย่างมั่นคง

คริชณะและบุคลิกภาพสูงสุดแห่งพระเจ้าทรงเป็นบุคคลเดียวกัน  ดังนั้นใน  ภควัต-คีตาฺ  ทั้งเล่มทรงเรียกพระองค์ว่าภควาน  องค์ภควานทรงเป็นสัจธรรมสูงสุด  การรู้แจ้งสัจธรรมอันสมบูรณ์เข้าใจได้ในสามระดับคือ  บระฮมันฺ  หรือดวงวิญญาณอันไร้รูปลักษณ์ที่แผ่กระจายอยู่ทั่วไป  พะระมาทมาฺ  หรือพระผู้เป็นเจ้าผู้ทรงประทับอยู่ภายในหัวใจของมวลชีวิต  และองค์ภควานหรือบุคลิกภาพสูงสุดแห่งพระเจ้าองค์ชรีคริชณะใน  ชรีมัด-บฺากะวะธัมฺ  (1.2.11)  ได้อธิบายแนวคิดแห่งสัจธรรมที่สมบูรณ์ไว้ดังนี้

“ผู้รู้แจ้งสัจธรรมที่สมบูรณ์จะเข้าใจได้ในสามระดับซึ่งมีความคล้ายคลึงกันคือ  บระฮมัน  พะระมาทมาฺ  และ  บฺะกะวานฺ”

สามระดับทิพย์นี้เปรียบเทียบได้กับดวงอาทิตย์ที่แบ่งออกเป็นสามส่วน  คือแสงอาทิตย์  ผิวอาทิตย์  และดวงอาทิตย์  ผู้ที่ศึกษาเฉพาะแสงอาทิตย์เปรียบได้กับนักศึกษาชั้นประถม  ผู้ที่เข้าใจผิวของดวงอาทิตย์อยู่ในระดับที่สูงกว่า  และผู้ที่สามารถเข้าไปอยู่ในดวงอาทิตย์ได้เป็นผู้รู้สูงสุด  นักศึกษาทั่วไปที่พอใจกับการเข้าใจเฉพาะแสงอาทิตย์ซึ่งสาดส่องรัศมีไปทั่วจักรวาลอย่างเจิดจรัสซึ่งเป็นธรรมชาติที่ไร้รูปลักษณ์เปรียบเทียบได้กับผู้รู้แจ้งเฉพาะในส่วนของ  บระฮมันฺ  แห่งสัจธรรมที่สมบูรณ์โดยส่วนเดียว  นักศึกษาขั้นสูงกว่านี้จะทราบถึงผิวของดวงอาทิตย์ซึ่งเปรียบเทียบได้กับความรู้ในส่วนของ  พะระมาทมาฺ  ของสัจธรรมที่สมบูรณ์  และนักศึกษาผู้ที่สามารถเข้าไปถึงใจกลางดวงอาทิตย์เปรียบเทียบได้กับผู้รู้แจ้งรูปลักษณ์แห่งสัจธรรมที่สมบูรณ์สูงสุด  ดังนั้น  บัฺคธะฺ  หรือนักทิพย์นิยมผู้รู้แจ้งในส่วนขององค์ภควานแห่งสัจธรรมที่สมบูรณ์  ถือว่าเป็นนักทิพย์นิยมชั้นสูงสุด  ถึงแม้ว่านักศึกษาทั้งหมดจะศึกษาในวิชาเดียวกันคือวิชาแห่งสัจธรรมที่สมบูรณ์  แสงอาทิตย์  ผิวของดวงอาทิตย์  และกิจกรรมภายในดวงอาทิตย์เป็นสิ่งที่ไม่สามารถแยกออกจากกันได้  แต่นักศึกษาทั้งสามกลุ่มก็มิได้อยู่ในระดับเดียวกัน

พะราชะระ  มุนิ  ผู้ที่เชื่อถือได้และเป็นพระบิดาของวิยาสะเดวะทรงอธิบายคำสันสกฤต  บฺะกะวานฺ  ว่าหมายถึงบุคลิกภาพสูงสุดผู้ทรงเป็นเจ้าของแห่งความร่ำรวยทั้งหมด  พลังอำนาจทั้งหมด  ชื่อเสียงทั้งหมด  ความสง่างามทั้งหมด  วิชาความรู้ทั้งหมดและความเสียสละทั้งหมด  ผู้มีคุณสมบัติทั้งหมดนี้ได้ชื่อว่าองค์ภควาน  มีมนุษย์หลายคนที่ร่ำรวยมาก  มีอำนาจมาก  มีความสง่างามมาก  มีชื่อเสียงมาก  มีความรู้มาก  และไม่ยึดติด  แต่ไม่มีใครที่สามารถอ้างได้ว่าตนเองเป็นเจ้าของแห่งความร่ำรวยทั้งหมดพลังอำนาจทั้งหมด  ฯลฯ  องค์ชรีคริชณะเพียงพระองค์เดียวเท่านั้นที่สามารถตรัสเช่นนี้  เพราะว่าพระองค์ทรงเป็นบุคลิกภาพสูงสุดแห่งพระเจ้า  ไม่มีสิ่งมีชีวิตใดรวมทั้งพระพรหม  พระศิวะ  หรือพระนารายณ์ที่จะสามารถเป็นเจ้าแห่งความมั่งคั่งอย่างสมบูรณ์เท่ากับคริชณะ  ดังนั้นพระพรหมทรงสรุปในหนังสือ  บระฮมะ-สัมฮิทาฺ  ว่า  คริชณะทรงเป็นบุคลิกภาพสูงสุดแห่งพระเจ้า  ไม่มีผู้ใดเสมอเหมือนและไม่มีผู้ใดยิ่งใหญ่ไปกว่าพระองค์ทรงเป็นพระผู้เป็นเจ้าองค์แรกหรือองค์ภควาน  ที่ทราบกันในอีกพระนามหนึ่งว่าโกวินดะ  ผู้ทรงเป็นแหล่งกำเนิดสูงสุดของแหล่งกำเนิดทั้งปวง

“มีบุคลิกภาพมากมายผู้เป็นเจ้าของคุณสมบัติแห่งองค์ภควาน  แต่คริชณะทรงเป็นบุคลิกภาพที่สูงสุด  เพราะว่าไม่มีผู้ใดเลอเลิศไปกว่า  พระวรกายของพระองค์ทรงเป็นอมตะ  เปี่ยมไปด้วยความรู้  และความสุขเกษมสำราญ  พระองค์ทรงเป็นโกวินดะ  ภควานองค์แรก  และทรงเป็นแหล่งกำเนิดของแหล่งกำเนิดทั้งปวง”  (บระฮมะ-สัมฮิทาฺ  5.1)

มีพระนามของบุคลิกภาพสูงสุดแห่งพระเจ้ามากมาย  ใน  บฺากะวะธัมฺ  เช่นกัน  แต่ได้อธิบายไว้ว่าชรีคริชณะทรงเป็นองค์แรกของบุคลิกภาพแห่งพระเจ้า  และจากคริชณะจึงมีอวตารแห่งองค์ภควานมากมายที่ทรงแบ่งภาคออกมา

“รายพระนามของอวตารแห่งองค์ภควานทั้งหมดที่เสนอไว้  ณ  ที่นี้  เป็นภาคที่แบ่งแยกมาจากพระองค์  หรือส่วนของภาคที่แบ่งแยกมาจากพระองค์  แต่คริชณะทรงเป็นบุคลิกภาพสูงสุดแห่งพระเจ้าเอง”  (บฺากะวะธัมฺ  1.3.28  )

ฉะนั้น  คริชณะทรงเป็นบุคลิกภาพสูงสุดแห่งพระเจ้าองค์แรก  ทรงเป็นสัจธรรมที่สมบูรณ์  และทรงเป็นแหล่งกำเนิดของทั้ง  พะระมาทมาฺ  และ  บระฮมันฺ  ที่ไร้รูปลักษณ์

ต่อหน้าพระพักตร์ของบุคลิกภาพสูงสุดแห่งพระเจ้า  ความเศร้าโศกเสียใจของอารจุนะที่ทรงมีต่อบรรดาสังคญาติเป็นสิ่งที่ไม่น่าจะเกิดขึ้น  ดังนั้น  คริชณะทรงแสดงความสนเท่ห์พระฤทัยด้วยคำดำรัสว่า  คุทะฮฺ  “มาจากไหน”  มลทินนี้ไม่ควรเกิดขึ้นกับผู้ที่อยู่ในชนชั้นที่มีอารยธรรมซึ่งได้ชื่อว่าเป็นชาวอารยัน  คำว่าอารยันใช้กับผู้ที่ทราบถึงคุณค่าแห่งชีวิต  และมีอารยธรรมอยู่บนฐานความรู้แจ้งแห่งดวงวิญญาณ  ผู้ที่มีแนวความคิดทางวัตถุเป็นแกนนำจะไม่ทราบจุดมุ่งหมายของชีวิตว่าเราควรรู้แจ้งถึงสัจธรรมที่สมบูรณ์คือองค์วิชณุหรือองค์ภควาน  และจะถูกลักษณะภายนอกของโลกวัตถุยั่วยวนดังนั้นจึงไม่ทราบว่าความหลุดพ้นคืออะไร  ผู้ที่ไม่มีความรู้เกี่ยวกับความหลุดพ้นจากพันธนาการทางวัตถุเรียกว่าอนารยชน  ถึงแม้ว่าอารจุนะทรงเป็นกษัตริย์แต่พระองค์ทรงหลีกเลี่ยงหน้าที่ทั้งหมดด้วยการปฏิเสธที่จะสู้รบ  การกระทำด้วยความขลาดกลัวเช่นนี้เหมาะสำหรับอนารยชน  การบ่ายเบี่ยงจากหน้าที่เช่นนี้จะไม่ช่วยให้เราเจริญก้าวหน้าในชีวิตทิพย์  และไม่เปิดโอกาสให้เรามีชื่อเสียงที่ดีงามในโลกนี้  องค์ชรีคริชณะทรงไม่เห็นด้วยกับสิ่งที่เรียกว่า  ความเมตตาสงสารของอารจุนะที่ทรงมีต่อสังคญาติ

อารจุนะทรงถูกเรียกว่า  โอรสของพริทาผู้ทรงเป็นพระขนิษฐภคินีของวะสุ-เดวะ  พระบิดาของคริชณะ  ฉะนั้น  อารจุนะทรงมีความสัมพันธ์ทางสายเลือดกับคริชณะ  หากโอรส  คชัทริยะฺ  ปฏิเสธการสู้รบผู้นั้นก็เป็น  คชัทริยะฺ  แต่เพียงในนามเท่านั้นและหากบุตรของ  บราฮมะณะฺ  ทำบาป  เขาก็เป็น  บราฮมะณะฺ  แต่เพียงในนามเท่านั้น  คชัทริยะฺ  และ  บราฮมะณะฺ  เช่นนี้เป็นบุตรที่ไร้ค่าของบิดา  ดังนั้น  คริชณะไม่ทรงปรารถนาให้อารจุนะมาเป็นโอรสกษัตริย์ที่ไร้คุณค่า  จากความน่าเชื่อถือได้ที่อารจุนะทรงเป็นพระสหายที่สนิทสนมมากกับคริชณะ  และคริชณะทรงเป็นผู้นำทางของอารจุนะโดยตรงบนราชรถ  หากอารจุนะทรงละทิ้งสนามรบไปจะเป็นการกระทำสิ่งที่เสื่อมเสียชื่อเสียงเป็นอย่างยิ่ง  ดังนั้น  คริชณะจึงตรัสว่าท่าทีของอารจุนะเช่นนี้ไม่เหมาะสมสำหรับบุคลิกภาพแห่งกษัตริย์  อารจุนะทรงอาจมีข้อโต้แย้งว่าทรงยกเลิกการสู้รบบนพื้นฐานแนวคิดแห่งคุณธรรมอันสูงส่งเพื่อผู้ที่เราควรให้ความเคารพสูงสุด  เช่น  บีฺชมะ  และบรรดาสังคญาติแต่คริชณะทรงพิจารณาว่าความมีคุณธรรมอันสูงส่งเช่นนี้  เป็นเพียงความอ่อนแอแห่งจิตใจเท่านั้น  คุณธรรมอันสูงส่งที่ผิดเช่นนี้  ผู้ที่เชื่อถือได้ไม่เห็นด้วย  ฉะนั้น  คุณธรรมอันสูงส่งหรือที่เรียกว่าอหิงสานี้  บุคคลเช่นอารจุนะควรยกเลิกภายใต้การชี้นำโดยตรงของชรี  คริชณะ

ผู้อาวุโสที่ควรเคารพเช่น  พระอัยกาบีชมะ  และพระอาจารย์โดรณาชารยะ  ควรได้รับการเคารพบูชาอยู่เสมอ  ถึงแม้ว่าท่านจะมาเพื่อสู้รบ  เราไม่ควรโต้ตอบ  ซึ่งเป็นมารยาทโดยทั่วไปที่ผู้อาวุโสไม่ควรถูกก้าวร้าวแม้ด้วยคำพูด  ถึงแม้บางครั้งพฤติกรรมของอาจารย์จะไม่ถูกต้อง  แต่ไม่ควรถูกปฏิบัติตอบด้วยความก้าวร้าว  แล้วจะให้อารจุนะตอบโต้ท่านเหล่านี้ได้อย่างไร  คริชณะจะยอมทำร้ายพระอัยกาอุกระเสนะหรือพระอาจารย์สานดีพะนิมุนิ  หรือไม่?  เหล่านี้เป็นข้อโต้แย้งบางประการที่อารจุนะเสนอแด่คริชณะ

ตามหลักพระคัมภีร์  อาจารย์ผู้กระทำสิ่งที่น่ารังเกียจ  ขาดสติดุลยพินิจ  สมควรถูกทอดทิ้ง  บีฺชมะและโดรณะจำเป็นต้องอยู่ฝ่ายดุรโยดฺะนะ  เพราะดุรโยดฺะนะช่วยเหลือเรื่องการเงิน  ทั้งสองท่านไม่ควรรับสถานภาพนี้เพียงเพื่อเห็นแก่เงินเท่านั้น  เมื่อเป็นเช่นนี้ท่านได้สูญเสียคุณสมบัติความน่าเคารพนับถือในฐานะเป็นอาจารย์ไปแล้ว  แต่อารจุนะทรงถือว่าท่านทั้งสองเป็นผู้อาวุโส  หากถูกสังหารเท่ากับผลกำไรทางวัตถุและความสุขที่อารจุนะได้รับเป็นสิ่งปฏิกูลที่เปื้อนไปด้วยเลือด

อารจุนะทรงไม่ทราบว่าควรจะรบและเสี่ยงในการเบียดเบียนผู้อื่นโดยไม่จำเป็นหรือไม่  ถึงแม้การทำศึกสงครามจะเป็นหน้าที่ของกษัตริย์  หรือควรจะหลีกเลี่ยงการรบและไปใช้ชีวิตอยู่ด้วยการภิกขาจาร  หากไม่ได้รับชัยชนะการภิกขาจารก็เป็นหนทางเดียวที่จะประทังชีวิตอยู่  และชัยชนะก็มิใช่เป็นสิ่งแน่นอนเพราะฝ่ายหนึ่งฝ่ายใดอาจมีชัยได้  แม้ชัยชนะกำลังรออยู่  (การกระทำเช่นนี้สมเหตุผล)  หากเหล่าโอรสของดฺริทะราชทระตายในสนามรบก็เป็นการยากลำบากมากที่จะมีชีวิตอยู่โดยปราศจากพวกเขา  สถานการณ์เช่นนี้เปรียบเสมือนกับการพ่ายแพ้อีกอย่างหนึ่ง  อารจุนะทรงพิจารณาอย่างรอบคอบ  เช่นนี้พิสูจน์ให้เห็นอย่างชัดเจนว่าไม่เพียงเป็นสาวกผู้ยิ่งใหญ่ขององค์ภควานเท่านั้น  แต่ยังมีความรู้แจ้งอย่างสูง  ทรงสามารถควบคุมจิตใจและประสาทสัมผัสของตนเองได้อย่างสมบูรณ์  ความปรารถนาที่จะมีชีวิตอยู่ด้วยการภิกขาจาร  แม้กำเนิดในตระกูลกษัตริย์เป็นข้อบ่งชี้อีกอย่างหนึ่งที่แสดงให้เห็นว่าอารจุนะทรงไม่ยึดติดและเป็นผู้มีคุณธรรมอย่างแท้จริง  ด้วยคุณสมบัติเหล่านี้บวกกับความศรัทธาที่มีต่อคำดำรัสของชรีคริชณะ  (พระอาจารย์ทิพย์)  จึงสรุปได้ว่าอารจุนะทรงมีความเหมาะสมเพื่อการหลุดพ้น  นอกจากเราสามารถควบคุมประสาทสัมผัสได้ทั้งหมดมิฉะนั้น  จะไม่มีโอกาสเจริญขึ้นมาสู่ระดับแห่งความรู้  หากไม่มีความรู้และการอุทิศตนเสียสละ  เราจะไม่มีโอกาสได้รับความหลุดพ้น  อารจุนะทรงมีคุณสมบัติทั้งหมดเหล่านี้ซึ่งสำคัญกว่าคุณสมบัติอันยิ่งใหญ่ในความสัมพันธ์ทางวัตถุ

โดยวิถีทางของธรรมชาติระบบอันสมบูรณ์ของงกิจกรรมทางวัตถุเป็นต้นเหตุแห่งความสับสนวุ่นวายสำหรับทุกคน  ความสับสนวุ่นวายมีอยู่ในทุกฝีก้าว  ดังนั้น  จะเป็นประโยชน์อย่างยิ่งหากเราเข้าพบพระอาจารย์ทิพย์ผู้เชื่อถือได้ซึ่งสามารถให้คำแนะนำที่เหมาะสมเพื่อนำไปปฏิบัติให้บรรลุถึงจุดมุ่งหมายแห่งชีวิต  วรรณกรรมพระเวททั้งหมดแนะนำเราให้เข้าพบพระอาจารย์ทิพย์ผู้เชื่อถือได้  เพื่อให้เป็นอิสระจากความสับสนวุ่นวายแห่งชีวิตซึ่งเกิดขึ้นโดยที่เราไม่ปรารถนา  เสมือนดั่งไฟป่าที่ลุกไหม้ขึ้นมาโดยไม่มีใครจุด  ลักษณะเดียวกัน  สถานการณ์โลกทำให้ชีวิตเกิดความสับสนวุ่นวายโดยปริยายทั้ง  ๆ  ที่ไม่มีใครต้องการมัน  ไม่มีใครต้องการให้ไฟไหม้แต่ไฟก็ไหม้และทำให้เราสับสนวุ่นวาย  ปรัชญาพระเวทแนะนำว่า  ในการแก้ปัญหาเกี่ยวกับความสับสนวุ่นวายแห่งชีวิตและเข้าใจถึงศาสตร์แห่งการแก้ปัญหา  เราต้องเข้าพบพระอาจารย์ทิพย์ผู้อยู่ในสาย  พะรัมพะราฺ  บุคคลผู้มีพระอาจารย์ทิพย์ที่เชื่อถือได้จะรู้แจ้งในทุกสิ่งทุกอย่าง  ดังนั้น  เราไม่ควรอยู่ในความสับสนวุ่นวายทางวัตถุแต่ควรเข้าพบพระอาจารย์  นี่คือคำอธิบายของโศลกนี้

ใครคือบุคคลผู้อยู่ในความสับสนวุ่นวายทางวัตถุ?  บุคคลนั้นคือผู้ที่ไม่เข้าใจปัญหาของชีวิต  ใน  บริฮัด-อารัณยะคะ  อุพะนิชัดฺ  (3.8.10)  ได้อธิบายถึงผู้สับสนวุ่นวายไว้ดังนี้  โย  วา  เอทัด  อัคชะรัม  การกิ  อวิดิทวาสมาล  โลคาท  ไพรทิ  สะ  คริพะณะฮฺ  “บุคคลผู้มีความโลภไม่แก้ปัญหาชีวิตแม้เกิดมาเป็นมนุษย์  และจากโลกนี้ไปเหมือนแมวและสุนัขโดยไม่เข้าใจศาสตร์ความรู้แจ้งแห่งตน”  ร่างมนุษย์มีคุณค่าสูงสุดสำหรับสิ่งมีชีวิตในการที่จะใช้มันเพื่อแก้ปัญหาชีวิต  ฉะนั้น  ผู้ไม่ใช้โอกาสนี้อย่างเหมาะสมเป็นคนที่โง่เขลา  อีกด้านหนึ่ง  มีพราหมณ์หรือผู้ฉลาดพอที่จะใช้ร่างกายนี้แก้ปัญหาชีวิตทั้งหมด  ยะ  เอทัด  อัคชะรัม  การกิ  วิดิทวาสมาล  โลคาท  ไพรทิ  สะ  บราฮมะณะฮฺ

คริพะณะฺ  หรือคนโลภเสียเวลากับความเสน่หาต่อครอบครัว  สังคม  และประเทศ  ฯลฯ  มากเกินไป  ตามแนวคิดชีวิตแห่งโลกวัตถุ  ส่วนมากจะยึดติดอยู่กับชีวิตครอบครัว  เช่น  ภรรยา  บุตร  ธิดา  และสมาชิกอื่น  ๆ  บนพื้นฐานของ  ”โรคผิวหนัง”  คริพะณะฺ  คิดว่าตัวเขาเองสามารถปกป้องสมาชิกในครอบครัวให้พ้นจากความตายได้  หรือมิเช่นนั้น  คริพะณะฺ  ก็จะคิดว่าครอบครัวหรือสังคมสามารถช่วยเขาให้หลุดพ้นจากเงื้อมมือของพญามัจจุราชได้  ความยึดติดกับครอบครัวเช่นนี้พบได้แม้ในสัตว์ชั้นต่ำที่ดูแลลูกของมันเช่นเดียวกัน  ด้วยความมีสติปัญญาอารจุนะทรงเข้าใจว่าความเสน่หาในการยึดติดต่อสมาชิกในครอบครัวและความปรารถนาที่จะปกป้องพวกเขาจากความตาย  เป็นต้นเหตุแห่งความสับสนวุ่นวาย  ถึงแม้อารจุนะทรงทราบดีว่าหน้าที่ในการรบรอคอยพระองค์อยู่  แต่เนื่องมาจากความอ่อนแอเพียงเล็กน้อยทำให้ไม่สามารถปฏิบัติตามหน้าที่ได้  ฉะนั้น  อารจุนะทรงตรัสถามคริชณะ  ผู้ทรงเป็นพระอาจารย์ทิพย์สูงสุดเพื่อให้ได้คำตอบที่แน่นอน  อารจุนะทรงถวายชีวิตแด่คริชณะด้วยการมาเป็นสาวก  พระองค์ทรงปรารถนาที่จะหยุดการสนทนาฉันมิตร  การสนทนาระหว่างพระอาจารย์และสาวกเริ่มขึ้นอย่างจริงจัง  บัดนี้  อารจุนะทรงปรารถนาที่จะสนทนาอย่างจริงจังต่อหน้าพระพักตร์ของผู้ที่พระองค์ทรงยอมรับว่าเป็นพระอาจารย์ทิพย์  ดังนั้น  คริชณะทรงเป็นพระอาจารย์ทิพย์องค์แรกแห่งศาสตร์ภควัต-คีตาฺ  และอารจุนะทรงเป็นสาวกรูปแรกที่เข้าใจ  ภควัต-คีตาฺ  อารจุนะทรงเข้าใจภควัต-คีตาอย่างไรนั้นฺ  ได้กล่าวไว้ใน  ภควัต-คีตาฺ  เอง  ถึงกระนั้น  ยังมีนักวิชาการทางโลกผู้เบาปัญญาอธิบายว่าเราไม่จำเป็นต้องยอมจำนนต่อคริชณะในฐานะที่ทรงเป็นบุคคล  แต่ยอมจำนนต่อ  “ผู้ที่ยังไม่เกิดภายในองค์คริชณะ”ไม่มีข้อแตกต่างระหว่างภายในและภายนอกของคริชณะ  ผู้ที่ไม่สามารถเข้าใจเช่นนี้  เป็นบุคคลโง่เขลาเบาปัญญาที่สุดในความพยายามที่จะเข้าใจ  ภควัต-คีตาฺ  โศลก

ถึงแม้ว่าอารจุนะทรงยกข้ออ้างมากมาย  ตามหลักความรู้ทางศาสนาและหลักศีลธรรม  แต่ดูเหมือนว่าไม่สามารถแก้ปัญหาที่แท้จริงได้  หากไม่ได้รับการช่วยเหลือจากพระอาจารย์ทิพย์องค์ชรีคริชณะ  อารจุนะทรงสามารถเข้าใจว่าสิ่งที่สมมุติว่าเป็นความรู้ที่มีอยู่นั้นใช้ไม่ได้ในการที่จะขจัดปัดเป่าปัญหาที่ทำให้พระวรกายของพระองค์แห้งผากลง  และเป็นไปไม่ได้ที่อารจุนะจะทรงสามารถแก้ปัญหาความสับสันวุ่นวายนี้ได้โดยไม่ได้รับความช่วยเหลือจากพระอาจารย์ทิพย์เช่นคริชณะ  ความรู้ทางโลก  ความเป็นผู้คงแก่เรียน  และตำแหน่งสูง  ๆ  ฯลฯ  ทั้งหมดเหล่านี้ใช้ไม่ได้ในการนำมาแก้ปัญหาชีวิต  พระอาจารย์ทิพย์เช่นคริชณะเท่านั้นที่ทรงสามารถให้ความช่วยเหลือเราได้  ฉะนั้น  ข้อสรุปคือพระอาจารย์ทิพย์ผู้มีคริชณะจิตสำนึกร้อยเปอร์เซ็นต์  เป็นพระอาจารย์ทิพย์ที่เชื่อถือได้เพราะท่านสามารถแก้ปัญหาชีวิตได้  องค์เชธันญะตรัสว่าผู้ที่มีความรู้จริงในศาสตร์แห่งคริชณะจิตสำนึกจึงจะเป็นพระอาจารย์ทิพย์ที่แท้จริง  ไม่ว่าสถานภาพทางสังคมของท่านจะเป็นเช่นไร

“มันไม่สำคัญที่บุคคลเป็น  วิพระฺ  (ผู้มีความรู้มากในปรัชญาพระเวท)  ผู้เกิดในตระกูลต่ำ  หรือเป็นผู้ใช้ชีวิตสละโลกวัตถุ  หากผู้ใดมีความรู้จริงในศาสตร์แห่งคริชณะจิตสำนึกผู้นั้นสมบูรณ์และเป็นพระอาจารย์ทิพย์ที่เชื่อถือได้”  (เชธันญะ-ชะริทามริทะ,  มัดฺยะฺ8.128)  ดังนั้น  หากไม่มีความรู้จริงในศาสตร์แห่งคริชณะจิตสำนึก  ไม่มีผู้ใดสามารถเป็นพระอาจารย์ทิพย์ที่เชื่อถือได้  ได้กล่าวไว้ในวรรณกรรมพระเวทอีกเช่นกันว่า

“บระฮมะณะฺ  ผู้คงแก่เรียนมีความชำนาญในสาขาวิชาของพระเวททั้งหมด  ยังไม่เหมาะสมที่จะมาเป็นพระอาจารย์ทิพย์  หากมิได้เป็นไวชณะวะหรือผู้มีความชำนาญในศาสตร์แห่งคริชณะจิตสำนึก  แต่ผู้ที่เกิดในตระกูลต่ำสามารถมาเป็นพระอาจารย์ทิพย์ที่เชื่อถือได้  หากว่าผู้นั้นเป็นไวชณะวะหรือมีคริชณะจิตสำนึก”  (พัดมะ  พุราณะฺ)

ปัญหาชีวิตทางวัตถุ  เช่น  การเกิด  การแก่  การเจ็บ  และการตาย  แก้ไขไม่ได้ด้วยการสะสมทรัพย์สมบัติและพัฒนาเศรษฐกิจ  มีส่วนต่าง  ๆ  มากมายในโลกที่รัฐมีสิ่งอำนวยความสะดวกแด่ชีวิตอย่างสมบูรณ์  เต็มไปด้วยความมั่งคั่งและเศรษฐกิจที่ดีแต่ปัญหาทางวัตถุก็ยังปรากฏอยู่  พวกเขาเสาะแสวงหาสันติภาพด้วยวิธีต่าง  ๆ  แต่จะได้รับความสุขอย่างแท้จริงก็ด้วยการมาปรึกษากับคริชณะหรือ  ภควัต-คีตาฺ  และ  ชรีมัด-  บฺากะวะธัมฺ  เท่านั้น  ซึ่งประกอบกันเป็นศาสตร์แห่งคริชณะ  โดยผ่านทางผู้แทนที่เชื่อถือได้ของคริชณะ  หรือบุคคลในคริชณะจิตสำนึก

หากการพัฒนาเศรษฐกิจและความสะดวกสบายทางวัตถุสามารถขจัดความเศร้าโศกเสียใจของเราจากความมึนเมาทางครอบครัว  สังคม  ชาติ  และระดับนานาชาติได้  อารจุนะคงไม่ตรัสว่า  แม้แต่ราชอาณาจักรในโลกที่ไร้ศัตรูคู่แข่ง  หรืออำนาจสูงสุดเยี่ยงเหล่าเทวดาบนสรวงสวรรค์ยังไม่สามารถขจัดความเศร้าโศกของพระองค์ได้  ฉะนั้นอารจุนะจึงทรงแสวงหาที่พึ่งในคริชณะจิตสำนึก  และนี่คือวิถีทางที่ถูกต้องเพื่อสันติภาพและความสามัคคี  การพัฒนาเศรษฐกิจหรืออำนาจความยิ่งใหญ่ในโลกอาจจบสิ้นลงในวินาทีใดก็ได้  จากกลียุคแห่งธรรมชาติวัตถุ  แม้วิวัฒนาการที่จะไปอยู่ในดาวเคราะห์ที่สูงกว่า  ดังที่มนุษย์พยายามขึ้นไปบนดวงจันทร์  สิ่งนี้อาจจบสิ้นลงในวินาทีใดก็ได้  ภควัต-  คีตาฺ  ยืนยันไว้ดังนี้  คชีเณ  พุณเย  มารทยะ-โลคัม  วิชันทิฺ  “เมื่อผลบุญหมดสิ้น  เราจะตกต่่ำลงมาจากจุดสูงสุดแห่งความสุขมาสู่สภาพชีวิตที่ต่ำสุด”  มีนักการเมืองมากมายในโลกที่ตกต่ำลงมาในทำนองนี้  การตกต่ำลงมาเช่นนี้เป็นอีกเหตุหนึ่งที่เพิ่มความเศร้าโศกให้มากยิ่งขึ้นเท่านั้น

ฉะนั้น  หากเราต้องการขจัดความเศร้าโศกให้หมดสิ้นไปอย่างถาวร  เราต้องยอมรับเอาคริชณะเป็นที่พึ่ง  ดังเช่นอารจุนะทรงปรารถนาจะทำ  ดังนั้น  อารจุนะจึงทรงตรัสถามคริชณะให้ทรงช่วยแก้ปัญหาอย่างถอนรากถอนโคน  และนี่คือวิธีแห่งคริชณะจิตสำนึก

พระราชาดฺริทะราชทระทรงมีความยินดีมากที่รู้ว่าอารจุนะไม่ยอมรบ  และจะหนีออกจากสนามรบเพื่อไปภิกขาจารหาเลี้ยงชีพ  แต่สันจะยะได้ทำให้ดฺริทะราชทระทรงผิดหวังอีกครั้งหนึ่งด้วยการกล่าว  อารจุนะทรงมีความสามารถในการสังหารศัตรู  (พะรัน  ทะพะฮฺ)  ถึงแม้อารจุนะในตอนนี้เปี่ยมไปด้วยความเศร้าโศกอันมิบังควร  เนื่องจากความรักความห่วงใยที่มีต่อครอบครัว  อารจุนะทรงยอมศิโรราบมาเป็นสาวกของคริชณะพระอาจารย์ทิพย์สูงสุด  แสดงให้เห็นว่าในไม่ช้าจะเป็นอิสระจากความเศร้าโศกอันมิควรซึ่งมีผลสืบเนื่องมาจากความรักและความห่วงใยในครอบครัว  และจะได้รับแสงสว่างจากความรู้อันสมบูรณ์ในการรู้แจ้งแห่งตนหรือคริชณะจิตสำนึก  จากนั้น  อารจุนะจะทรงลุกขึ้นมาสู้อย่างแน่นอน  ดังนั้น  ความสุขของดฺริทะราชทรงถูกทำให้เลือนหายไป  เพราะคริชณะทรงทำให้อารจุนะได้รับแสงสว่างและจะต่อสู้จนถึงที่สุด

การสนทนาได้ดำเนินต่อไประหว่างสหายสนิทผู้ทรงมีพระนามว่าฮริชีเคชะและกุดาเคชะ  ในฐานะที่เป็นสหายทั้งคู่ทรงอยู่ในระดับเดียวกัน  แต่เมื่อองค์หนึ่งอาสามาเป็นศิษย์  คริชณะทรงแย้มพระสรวลเพราะสหายของพระองค์ยอมมาเป็นศิษย์  ในฐานะที่เป็นเจ้าของมวลชีวิตพระองค์ทรงอยู่ในสถานภาพที่เหนือกว่า  คือเป็นพระอาจารย์ของทุก  ๆชีวิต  แต่พระองค์ทรงยอมมาเป็นสหาย  เป็นโอรส  หรือเป็นที่รักของสาวกผู้ปรารถนาให้พระองค์แสดงบทเหล่านี้  เมื่อได้รับการยอมรับให้เป็นพระอาจารย์ก็ทรงรับบทนี้ทันทีและตรัสต่อสาวกเยี่ยงพระอาจารย์ด้วยสุรเสียงอันหนักแน่น  การสนทนาระหว่างพระอาจารย์และศิษย์แลกเปลี่ยนกันอย่างเปิดเผยต่อหน้ากองทัพทั้งสองฝ่ายเพื่อประโยชน์ของทุกคน  ฉะนั้น  การสนทนา  ภคัวต-คีตาฺ  มิใช่สำหรับเฉพาะบุคคล  สมาคม  หรือเฉพาะสังคมใดสังคมหนึ่งเท่านั้น  แต่สำหรับทุก  ๆ  คน  ไม่ว่าจะเป็นมิตรหรือเป็นศัตรูก็มีสิทธิ์รับฟังได้เท่าเทียมกัน

ทันทีที่องค์ภควานทรงรับตำแหน่งเป็นพระอาจารย์  ทรงสั่งสอนศิษย์ด้วยการเรียกโดยอ้อมว่า  เจ้าคนโง่  คริชณะตรัสว่า  “เธอพูดเหมือนกับนักปราชญ์แต่ไม่รู้ว่าผู้ที่เป็นนักปราชญ์หรือผู้ที่รู้ข้อแตกต่างระหว่างร่างกายกับดวงวิญญาณ  จะไม่เศร้าโศกไม่ว่าร่างกายจะอยู่ในสภาวะที่มีชีวิิตอยู่หรือตายไปแล้ว”  ดังที่จะอธิบายในบทต่อ  ๆ  ไปให้ทราบชัดเจนว่า  ความรู้หมายถึงรู้วัตถุและดวงวิญญาณและรู้ถึงผู้ควบคุมทั้งสองสิ่งนี้  อารจุนะทรงโต้เถียงว่า  เราควรจะให้ความสำคัญแก่หลักศาสนามากกว่าการเมืองหรือการสังคม  แต่อารจุนะทรงไม่ทราบว่าความรู้วัตถุ  ดวงวิญญาณ  และองค์ภควานมีความสำคัญกว่าพิธีกรรมทางศาสนา  หากไม่มีความรู้เช่นนี้ก็ไม่ควรอวดอ้างตนเองว่าเป็นผู้มีความรู้สูง  เพราะไม่รู้  จึงต้องมาเศร้าโศกกับสิ่งที่ไม่ควรค่าแก่ความโศกเศร้าร่างกายที่เกิดมาแล้วจะต้องมาถึงจุดจบไม่วันนี้ก็พรุ่งนี้  ฉะนั้น  ร่างกายจึงไม่สำคัญเท่าดวงวิญญาณ  ผู้ทราบเช่นนี้จึงจะเป็นผู้รู้ที่แท้จริง  บุคคลผู้นี้จะไม่มีความเศร้าโศกเสียใจอันเนื่องมาจากร่างกายวัตถุ

ในคัมภีร์พระเวท  คะทฺะ  อุพะนิชัดฺ  รวมทั้งใน  ชเวทาชวะทะระ  อุพะนิชัดฺ  ได้กล่าวไว้ว่า  บุคลิกภาพสูงสุดแห่งพระเจ้าทรงเป็นผู้ค้ำจุนสิ่งมีชีวิตจำนวนนับไม่ถ้วนตามสภาวะกรรมและผลกรรมของแต่ละชีวิต  และภาคที่แยกมาจากบุคลิกภาพสูงสุดแห่งพระเจ้าองค์เดียวกันนี้ทรงประทับอยู่ภายในหัวใจของทุก  ๆ  ชีวิต  นักบุญเท่านั้นที่สามารถเห็นบุคลิกภาพแห่งพระเจ้าองค์เดียวกันนี้ทั้งภายในและภายนอก  และสามารถได้รับความสงบที่สมบูรณ์นิรันดรอย่างแท้จริง

สัจธรรมพระเวทที่ทรงให้แด่อารจุนะก็ทรงให้กับทุก  ๆ  คนในโลก  ที่อ้างว่าตนเองมีการศึกษาสูงแต่อันที่จริงด้อยการศึกษา  องค์ภควานตรัสอย่างชัดเจนว่าพระองค์เอง  อารจุนะ  และบรรดากษัตริย์ทั้งหลายที่มาชุมนุมกัน  ณ  สมรภูมิแห่งนี้  แท้ที่จริงแล้วเป็นปัจเจกบุคคลนิรันดร  องค์ภควานทรงเป็นผู้ค้ำจุนมวลปัจเจกชีวิตทั้งในสภาวะวัตถุและสภาวะหลุดพ้นแล้ว  บุคลิกภาพสูงสุดแห่งพระเจ้าทรงเป็นปัจเจกบุคลิกภาพสูงสุด  อารจุนะสหายนิรันดรของพระองค์  และกษัตริย์ทั้งหมดที่มาชุมนุมกันอยู่  ณ  ที่นี้  ทรงเป็นปัจเจกบุคคลนิรันดร  มิใช่ว่ามิได้เป็นปัจเจกบุคคลในอดีต  และมิใช่ว่าจะไม่มีชีวิตอยู่เป็นปัจเจกบุคคลตลอดเวลา  ความเป็นปัจเจกบุคคลมีอยู่ในอดีต  และความเป็นปัจเจกบุคคลจะคงมีอยู่ต่อไปในอนาคตอย่างไม่หยุดยั้ง  ดังนั้น  จึงไม่มีเหตุผลที่จะต้องเศร้าโศกต่อผู้ใด

ทฤษฎีของมายาวาดีที่ว่า  หลังจากหลุดพ้นเป็นอิสรภาพแล้วปัจเจกวิญญาณจะถูกแยกออกจากการครอบงำของมายาหรือความหลง  และจะกลืนหายเข้าไปใน  บระฮมันฺ  อันไร้รูปลักษณ์  สูญเสียความเป็นปัจเจกบุคคล  องค์ชรีคริชณะผู้ที่เชื่อถือได้สูงสุดทรงไม่เห็นด้วย  ณ  ที่นี้  หรือทฤษฎีที่ว่าเราคิดถึงความเป็นปัจเจกบุคคลในเฉพาะสภาวะวัตถุเท่านั้น  ทฤษฎีนี้มิได้รับการยอมรับ  องค์คริชณะตรัสอย่างชัดเจน  ณ  ที่นี้ว่าในอนาคตก็เช่นกัน  ความเป็นปัจเจกบุคคลของพระองค์  และทุก  ๆ  ชีวิตจะคงอยู่ตลอดไปนิรันดร  ดังที่ได้ยืนยันไว้ใน  อุพะนิชัดฺ  คำดำรัสเช่นนี้ของคริชณะทรงเป็นที่เชื่อถือได้เพราะว่าคริชณะทรงไม่อยู่ภายใต้ความหลง  หากความเป็นปัจเจกบุคคลไม่เป็นความจริง  คริชณะจะไม่ทรงเน้นมากเช่นนี้  แม้ในอนาคต  มายาวาดีอาจโต้เถียงว่า  ปัจเจกบุคคลที่คริชณะตรัสมิใช่เป็นทิพย์  แต่เป็นวัตถุ  ถึงแม้ว่าเรายอมรับข้อโต้เถียงว่าปัจเจกบุคคลเป็นวัตถุ  แล้วเราจะแยกความเป็นปัจเจกบุคคลของคริชณะได้อย่างไร  คริชณะทรงยืนยันความเป็นปัจเจกบุคคลของพระองค์ในอดีตและทรงยืนยันความเป็นปัจเจกบุคคลของพระองค์ในอนาคตเช่นเดียวกัน  พระองค์ทรงยืนยันความเป็นปัจเจกบุคคลของพระองค์ในหลาย  ๆทาง  และ  บระฮมันฺ  อันไร้รูปลักษณ์ได้อธิบายไว้ว่าเป็นรองลงมาจากพระองค์  คริชณะทรงอนุรักษ์ความเป็นปัจเจกทิพย์เรื่อยมา  ถ้าหากว่าเรายอมรับพระองค์ว่าทรงเป็นพันธวิญญาณธรรมดาในปัจเจกจิตสำนึก  ภควัต-คีตาฺ  ของพระองค์ก็จะไม่มีคุณค่าว่าเป็นพระคัมภีร์ที่เชื่อถือได้  บุคคลธรรมดาผู้มีจุดอ่อนที่บกพร่องสี่ประการของมนุษย์ไม่สามารถสอนสิ่งที่มีคุณค่าควรสดับฟังได้  คีตาฺ  อยู่เหนือวรรณกรรมเช่นนี้  ไม่มีหนังสือใด  ๆ  ทางโลกเปรียบเทียบได้กับ  ภควัต-คีตาฺ  หากเรายอมรับว่าคริชณะทรงเป็นบุคคลธรรมดา  คีตาฺ  จะสูญเสียความสำคัญโดยสิ้นเชิง  มายาวาดีอาจเถียงว่าความหลากหลายบุคลิกภาพที่ได้กล่าวไว้ในโศลกนี้เป็นไปตามประเพณีนิยม  และหมายถึงร่างกายแต่โศลกก่อนหน้านี้แนวคิดทางร่างกายเช่นนี้ได้ถูกตำหนิไว้แล้ว  หลังจากการตำหนิแนวคิดทางร่างกายของสิ่งมีชีวิตไปแล้ว  เป็นไปได้อย่างไรที่คริชณะจะทรงเสนอแนะเกี่ยวกับร่างกายตามประเพณีนิยมอีก  ฉะนั้น  ความเป็นปัจเจกบุคคลจะคงอนุรักษ์ไว้บนพื้นฐานความเป็นทิพย์และได้รับการยืนยันไว้โดย  อาชารยะฺ  ผู้ยิ่งใหญ่  เช่น  ชรีรามานุจะ  ฯลฯ  ได้กล่าวไว้อย่างชัดเจนหลายแห่งใน  คีตาฺ  ว่าปัจเจกบุคคลทิพย์นี้  สาวกขององค์ภควานเท่านั้นจึงสามารถเข้าใจ  ผู้อิจฉาคริชณะว่าทรงเป็นบุคลิกภาพสูงสุดแห่งพระเจ้าไม่มีหนทางเข้าถึงวรรณกรรมอันยิ่งใหญ่ที่เชื่อถือได้นี้  การเข้าหาหลักธรรม  คีตาฺ  ของผู้ไม่ใช่สาวก  คล้ายกับผึ้งที่ไปเลียอยู่ที่ขวดน้ำผึ้ง  เราไม่สามารถลิ้มรสน้ำผึ้งได้นอกจากเราจะเปิดขวดมาชิม  ในลักษณะเดียวกัน  ความเร้นลับของ  ภควัต-  คีตาฺ  สามารถเข้าใจได้โดยสาวกเท่านั้น  ไม่มีผู้อื่นสามารถลิ้มรสได้  ดังที่ได้กล่าวไว้ในบทที่สี่ของคีตาฺ  ผู้ที่อิจฉาความเป็นอยู่ขององค์ภควานไม่สามารถแตะต้อง  คีตาฺ  ได้  ฉะนั้นคำอธิบาย  คีตาฺ  ของมายาวาดีเป็นการให้ข้อมูลที่ผิดไปจากความเป็นจริงทั้งหมด  องค์เชธันญะทรงห้ามเรามิให้อ่านคำอธิบายที่เขียนโดยมายาวาดี  และทรงเตือนเราว่าผู้ที่รับเอาแนวคิดของปรัชญามายาวาดีจะสูญเสียพลังอำนาจทั้งหมดในการเข้าใจความเร้นลับอันแท้จริงของ  คีตาฺ  หากปัจเจกบุคคลหมายถึงจักรวาลแห่งทฤษฏี  คำสั่งสอนขององค์ภควานก็ไม่มีความจำเป็น  ความหลากหลายบุคลิกภาพของปัจเจกวิญญาณและองค์ภควานเป็นความจริงอมตะ  และคัมภีร์พระเวทได้ยืนยันไว้ดังที่ได้กล่าวมาแล้ว

เนื่องจากทุกชีวิตเป็นปัจเจกวิญญาณ  แต่ละชีวิตจึงเปลี่ยนร่างกายอยู่ทุก  ๆวินาทีบางเวลาปรากฏออกมาเป็นร่างเด็ก  บางเวลาเป็นร่างหนุ่มสาว  และบางเวลาเป็นร่างคนแก่  แต่ว่าดวงวิญญาณดวงเดียวกันนี้จะคงอยู่โดยไม่มีการเปลี่ยนแปลง  ในที่สุดปัจเจกวิญญาณนี้จะเปลี่ยนร่างเมื่อตายและย้ายเข้าไปสู่อีกร่างหนึ่ง  แน่นอนว่าเราจะมีอีกร่างหนึ่งในชาติหน้า  อาจเป็นร่างวัตถุหรือร่างทิพย์  จึงไม่มีเหตุให้อารจุนะทรงต้องเสียใจจากการตายของบีฺชมะหรือโดรณะที่ทรงเป็นห่วงใยยิ่งนัก  อารจุนะทรงควรยินดีในการเปลี่ยนจากร่างชราไปสู่ร่างใหม่ของท่านทั้งสองซึ่งทำให้ได้รับพลังงานใหม่  การเปลี่ยนร่างเช่นนี้นำไปสู่ความสุขหรือความทุกข์อย่างหลากหลายแล้วแต่กรรมหรือการกระทำในชีวิต  บีฺชมะและโดรณะเป็นดวงวิญญาณประเสริฐ  ดังนั้นแน่นอนว่าจะต้องได้รับร่างทิพย์ในชาติหน้า  หรืออย่างน้อยที่สุดจะได้ใช้ชีวิตในร่างเทวดาเพื่อความสุขทางวัตถุที่สูงกว่า  ดังนั้น  จึงไม่มีเหตุให้เสียใจไม่ว่าในกรณีใด

ผู้ใดที่รู้พื้นฐานเดิมแท้อย่างสมบูรณ์ของปัจเจกวิญญาณ  อภิวิญญาณ  และธรรมชาติทั้งวัตถุและทิพย์  มีชื่อว่า  ดีฺระฺ  หรือผู้มีความสุขุมคัมภีรภาพมากที่สุด  บุคคลเช่นนี้จะไม่ให้การเปลี่ยนร่างกายมาลวงตาได้

ทฤษฎีความเป็นหนึ่งของดวงวิญญาณโดยมายาวาดี  รับพิจารณาไว้ไม่ได้  บนพื้นฐานที่ว่าดวงวิญญาณไม่สามารถถูกตัดให้เป็นชิ้นเล็กชิ้นน้อยได้  หากดวงวิญญาณสามารถถูกตัดให้แบ่งแยกออกมาเป็นชิ้นเล็กชิ้นน้อยได้จะทำให้องค์ภควาน  ทรงแตกแยกหรือเปลี่ยนแปลงได้  ซึ่งขัดกับหลักที่ว่าดวงวิญญาณขององค์ภควานทรงไม่มีการเปลี่ยนแปลง  คีตาฺ  ได้ยืนยันไว้ว่าละอองอณูขององค์ภควานจะทรงเป็นอยู่นิรันดร  (สะนาทะนะฺ)  และเรียกว่า  คชะระฺ  หมายถึงดวงวิญญาณที่มีแนวโน้มตกต่ำลงสู่ธรรมชาติวัตถุ  ละอองวิญญาณเหล่านี้จะเป็นเช่นนี้นิรันดร  และหลังจากหลุดพ้นได้รับอิสรภาพแล้วปัจเจกวิญญาณยังคงเป็นละอองอณูเหมือนเดิม  แต่เมื่อหลุดพ้นแล้วเขาจะใช้ชีวิตทิพย์ที่เป็นอมตะ  มีความสุขเกษมสำราญ  และมีความรู้ร่วมกับบุคลิกภาพสูงสุดแห่งพระเจ้า  ทฤษฏีการสะท้อนกลับใช้ได้กับอภิวิญญาณที่ทรงประทับอยู่ในทุก  ๆ  ร่างมีพระนามว่า  พะระมาทมาฺ  พระองค์ทรงแตกต่างจากปัจเจกชีวิต  เมื่อท้องฟ้าสะท้อนอยู่ในน้ำภาพสะท้อนนั้นจะปรากฏให้เห็นดวงอาทิตย์  ดวงจันทร์  และหมู่ดวงดาวเช่นเดียวกัน  ดวงดาวเปรียบเสมือนกับสิ่งมีชีวิตทั้งหลาย  ดวงอาทิตย์หรือดวงจันทร์เปรียบเสมือนองค์ภควาน  อารจุนะทรงเปรียบเสมือนปัจเจกวิญญาณซึ่งเป็นละอองอณู  และดวงวิญญาณสูงสุดคือบุคลิกภาพสูงสุดแห่งพระเจ้าชรีคริชณะ  ทั้งคู่ทรงมิได้อยู่ในระดับเดียวกัน  ดังจะปรากฏให้เห็นในตอนต้นของบทที่สี่  หากว่าอารจุนะทรงอยู่ในระดับเดียวกันกับคริชณะ  และคริชณะทรงไม่ยิ่งใหญ่ไปกว่าอารจุนะ  ความสัมพันธ์ระหว่างผู้สอนและผู้รับคำสอนจะไม่มีความหมาย  เพราะทั้งคู่ถูกลวงตาด้วยพลังแห่งความหลง  (มายาฺ)ดังนั้น  ไม่จำเป็นต้องมีผู้สอนและผู้รับคำสอน  การสอนเช่นนี้จะไร้ประโยชน์เพราะว่าภายใต้อุ้งมือของพระนาง  มายาฺ  ไม่มีผู้ใดเป็นผู้สอนที่เชื่อถือได้  ภายใต้สถานการณ์เช่นนี้เป็นที่ยอมรับแล้วว่าองค์ชรีคริชณะทรงเป็นองค์ภควานที่มีสถานภาพอยู่เหนือสิ่งมีชีวิตเช่นอารจุนะผู้ทรงเป็นดวงวิญญาณหลงลืมที่ถูก  มายาฺ  ครอบงำ

ในการปฏิบัติหน้าที่อย่างถูกต้อง  เราต้องเรียนรู้การอดทนต่อการปรากฏและไม่ปรากฏแห่งความสุขและความทุกข์อันไม่ถาวร  ตามคำสั่งสอนของพระเวทว่าเราต้องอาบน้ำในตอนเช้าตรู่  แม้ในเดือน  มากฺะฺ  (มกราคม-กุมภาพันธ์)  ซึ่งในช่วงนี้จะหนาวมาก  ถึงกระนั้นผู้ปฏิบัติธรรมตามหลักศาสนาจะไม่ลังเลในการอาบน้ำ  ลักษณะเดียวกันสตรีจะไม่ลังเลในการอยู่ครัวเพื่อปรุงอาหารในเดือนพฤษภาคมและมิถุนายนซึ่งเป็นช่วงที่ร้อนที่สุดของฤดูร้อน  เราต้องปฏิบัติหน้าที่ของเราแม้อากาศจะไม่เอื้ออำนวยความสะดวก  เช่นเดียวกันการต่อสู้เป็นหลักศาสนาของ  คชัทริยะฺ  แม้จะต้องต่อสู้กับสหายหรือสังคญาติ  เราไม่ควรบ่ายเบี่ยงจากหน้าที่ที่กำหนดไว้  เราต้องปฏิบัติตามกฎเกณฑ์ที่กำหนดไว้ตามหลักศาสนาเพื่อพัฒนาระดับความรู้  เนื่องจากความรู้และการอุทิศตนเสียสละเท่านั้นที่สามารถนำเราให้หลุดพ้นจากบ่วงของ  มายาฺ  หรือความหลงได้

ทั้งสองพระนามที่ทรงใช้เรียกอารจุนะมีความสำคัญเช่นเดียวกัน  คะอุนเทยะฺ  แสดงถึงความสัมพันธ์ทางสายเลือดอันยิ่งใหญ่ของฝ่ายพระมารดา  และ  บฺาระทะฺ  แสดงให้เห็นถึงความยิ่งใหญ่ของฝ่ายพระบิดา  อารจุนะทรงได้รับมรดกอันยิ่งใหญ่จากทั้งสองฝ่าย  และมรดกอันยิ่งใหญ่นี้ทำให้ทรงต้องมีความรับผิดชอบในการปฏิบัติหน้าที่อย่างถูกต้อง  ดังนั้น  อารจุนะทรงไม่สามารถหลึกเลี่ยงการต่อสู้ได้

ผู้ใดมีความแน่วแน่มั่นคงเพื่อความเจริญแห่งความรู้แจ้งทิพย์  และสามารถทนต่อการโจมตีของทั้งความทุกข์และความสุข  เป็นผู้มีสิทธิ์เพื่อความหลุดพ้นอย่างแน่นอน  ในสถาบัน  วารณาชระมะฺ  ระดับที่สี่ของชีวิตเรียกว่าระดับสละโลก  (สันนยาสะฺ)เป็นสภาวะที่ต้องใช้ความอุตสาหะมาก  แต่ผู้ที่มีความจริงจังในการทำให้ชีวิตของตนสมบูรณ์จะต้องบรรพชาในระดับ  สันนยาสะฺ  อย่างแน่นอน  ถึงแม้จะมีความยากลำบากอย่างมากมาย  ความยากลำบากโดยทั่วไปเกิดขึ้นจากการที่ต้องตัดความสัมพันธ์ทางครอบครัว  ยกเลิกความสัมพันธ์กับภรรยาและบุตรธิดา  ถ้าหากว่าใครสามารถอดทนต่อความยากลำบากเช่นนี้ได้  หนทางรู้แจ้งแห่งดวงวิญญาณของเขาจะสมบูรณ์อย่างแน่นอน  ในทำนองเดียวกัน  การปฏิบัติหน้าที่ของอารจุนะในฐานะ  คชัทริยะฺ  ทรงได้รับการชี้นำให้มีความวิริยะอุตสาหะ  ถึงแม้ว่าจะเป็นความยากลำบากที่จะต้องสู้รบกับสมาชิกในครอบครัวของตนเองหรือผู้ที่พระองค์รัก  องค์เชธันญะทรงบรรพชาในระดับ  สันนยาสะฺ  เมื่อพระชนมายุเพียงยี่สิบสี่พรรษาในขณะที่ภรรยาสาวและพระมารดาผู้สูงวัยไม่มีใครดูแล  ซึ่งยังต้องพึ่งพระองค์อยู่  แต่เพื่อเหตุผลที่สูงกว่าจึงจำเป็นต้องบรรพชาในระดับ  สันนยาสะฺ  และทรงมีความแน่วแน่มั่นคงในการปฏิบัติหน้าที่ที่สูงกว่า  นี่คือวิถีทางเพื่อบรรลุถึงความหลุดพ้นจากพันธนาการทางวัตถุ

ร่างกายที่เปลี่ยนแปลงไม่มีความคงทนถาวร  เนื่องจากร่างกายเปลี่ยนแปลงอยู่ตลอดเวลาจากการกระทำและผลการกระทำของเซลส์ต่างๆ  ดังที่วิทยาศาสตร์การแพทย์สมัยปัจจุบันยอมรับ  ดังนั้น  การเจริญเติบโตและความแก่ชราจึงเกิดขึ้นกับร่างกาย  แต่ดวงวิญญาณนั้นจะคงความเป็นอมตะนิรันดร  แม้ร่างกายและจิตใจจะเปลี่ยนไปทั้งหมด  นี่คือข้อแตกต่างระหว่างวัตถุและดวงวิญญาณ  โดยธรรมชาติร่างกายเปลี่ยนแปลงอยู่ตลอดเวลา  แต่ดวงวิญญาณเป็นอมตะ  ผลสรุปเช่นนี้ผู้พบเห็นสัจธรรมในทุกระดับได้ยืนยันไว้แล้ว  ทั้งผู้ไม่เชื่อในรูปลักษณ์และผู้ที่เชื่อในรูปลักษณ์  ใน  วิชณุ  พุราณะฺ  (2.12.38)  กล่าวไว้ว่า  องค์วิชณุและที่ประทับของพระองค์มีรัศมีทิพย์ในตัวเอง(จโยทีมชิ  วิชณุร  บํุวะนานิ  วิชณุฮฺ  )  คำว่า  มีอยู่จริงและไม่มีอยู่จริงหมายถึงดวงวิญญาณและวัตถุเท่านั้น  นั่นคือคำบอกเล่าของผู้ที่เห็นสัจธรรมทั้งหลาย

นี่คือจุดเริ่มต้นของคำสอนโดยองค์ภควานที่ให้แก่สิ่งมีชีวิตผู้มีความสับสนมืดมนอยู่ภายใต้อิทธิพลของอวิชชา  การขจัดอวิชชาจะต้องมีการสถาปนาความสัมพันธ์ที่เป็นอมตะระหว่างผู้บูชาและผู้รับการบูชา  จากนั้น  จะต้องมีความเข้าใจข้อแตกต่างระหว่างสิ่งมีชีวิตอันเป็นละอองอณูและบุคลิกภาพสูงสุดแห่งพระเจ้า  เราสามารถเข้าใจธรรมชาติขององค์ภควานด้วยการศึกษาตนเองอย่างละเอียดถี่ถ้วน  ข้อแตกต่างระหว่างตัวเราและองค์ภควานคือ  ความสัมพันธ์ระหว่างเศษย่อยกับส่วนรวมทั้งหมด  ทั้งใน  เวดานธะ-สูทระฺ  และ  ชรีมัด-บฺากะวะธัมฺ  องค์ภควานทรงได้รับการยอมรับว่าเป็นแหล่งกำเนิดของสิ่งที่ปรากฎมาทั้งหมด  การปรากฎเช่นนี้ทั้งธรรมชาติระดับสูงและธรรมชาติระดับต่ำมีประสบการณ์  สิ่งมีชีวิตอยู่ในธรรมชาติที่สูงกว่าดังจะเปิดเผยในบทที่เจ็ด  แม้ไม่มีข้อแตกต่างระหว่างพลังงานและแหล่งกำเนิดพลังงาน  แหล่งกำเนิดพลังงานได้รับการยอมรับว่าคือองค์ภควาน  และพลังงานหรือธรรมชาติได้รับการยอมรับว่าเป็นส่วนที่รองลงมา  ฉะนั้น  สิ่งมีชีวิตจะเป็นรององค์ภควานเสมอ  ดังเช่นเจ้านายและบ่าวหรืออาจารย์และศิษย์  ความรู้ที่ชัดเจนเช่นนี้ไม่สามารถเข้าใจได้สำหรับผู้ที่อยู่ภายใต้มนต์สะกดของอวิชชา  เพื่อขจัดอวิชชานี้องค์ภควานทรงสอน  ภควัต-คีตาฺ  เพื่อให้สิ่งมีชีวิตทั้งหลายได้รู้แจ้งสัจธรรมอันแท้จริงตลอดกาล

โศลกนี้อธิบายถึงธรรมชาติอันแท้จริงของดวงวิญญาณที่แผ่กระจายไปทั่วร่างกาย  ใคร  ๆ  ก็สามารถเข้าใจได้ว่าสิ่งที่แผ่กระจายไปทั่วร่างกายคือจิตสำนึก  ทุกคนรู้สึกถึงความเจ็บปวดและความสุขของร่างกายตามส่วนต่าง  ๆ  หรือทั่วร่าง  การแผ่กระจายของจิตสำนึกนี้จำกัดอยู่ภายในร่างกายของตนเอง  ความเจ็บปวดและความสุขของร่างหนึ่ง  อีกร่างหนึ่งไม่สามารถรู้ได้  ดังนั้นในแต่ละร่างคือการรวมตัวของปัจเจกวิญญาณและลักษณะอาการของจิตวิญญาณที่อยู่ในร่างสำเหนียกจากปัจเจกจิตสำนึกดวงวิญญาณนี้มีขนาดเศษหนึ่งส่วนหนึ่งหมื่นของปลายเส้นผม  ชเวทาชวะทะระ  อุพะนิ-  ชัดฺ  (5.9)  ยืนยันไว้ดังนี้

“เมื่อปลายเส้นผมแบ่งออกเป็นร้อยส่วน  และเศษหนึ่งส่วนร้อยนี้แบ่งออกเป็นร้อยส่วนอีกครั้ง  แต่ละส่วนคือขนาดของดวงวิญญาณ”  ในลักษณะเดียวกัน  คำแปลเดียวกันนี้ได้กล่าวไว้ว่า

“มีละอองอะตอมทิพย์นับจำนวนไม่ถ้วนวัดขนาดได้เศษหนึ่งส่วนหนึ่งหมื่นของจุดปลายเส้นผม”

ฉะนั้น  ปัจเจกวิญญาณทิพย์คืออะตอมทิพย์ที่เล็กกว่าอะตอมวัตถุ  และอะตอมนี้มีจำนวนนับไม่ถ้วน  ละอองทิพย์ที่เล็กมากนี้เป็นหลักฐานของร่างวัตถุและอิทธิพลของละอองทิพย์นี้แผ่กระจายไปทั่วร่าง  เสมือนดั่งอิทธิพลของฤทธิ์ยาที่แผ่กระจายไปทั่วร่างกาย  คลื่นแห่งดวงวิญญาณทิพย์นี้มีความรู้สึกไปทั่วร่างกายด้วยจิตสำนึก  นี่คือข้อพิสูจน์ว่าดวงวิญญาณมีอยู่  สามัญชนทั่วไปสามารถเข้าใจว่าร่างวัตถุที่ไร้จิตสำนึกคือร่างที่ตายซาก  จิตสำนึกนี้ไม่สามารถเรียกกลับคืนเข้ามาสู่ร่างกายได้ด้วยวิธีจัดการทางวัตถุ  ฉะนั้น  จิตสำนึกมิได้มีผลมาจากจำนวนการรวมตัวของวัตถุ  แต่มีผลมาจากดวงวิญญาณ  ใน  มุณดะคะ  อุพะนิชัดฺ  (3.1.9)  ขนาดของละอองวิญญาณได้อธิบายเพิ่มเติมไว้ดังนี้

“ดวงวิญญาณมีขนาดคล้ายอะตอม  สามารถสำเหนียกได้ด้วยปัญญาที่สมบูรณ์  ดวงวิญญาณอะตอมนี้ลอยอยู่ในอากาศห้าชนิด  (พราณะ  อพานะ  วิยานะ  สะมานะฺ  และ  อุดานะฺ)สถิตอยู่ในหัวใจและมีอิทธิพลแผ่กระจายไปทั่วร่างกายของสิ่งมีชีวิต  เมื่อดวงวิญญาณบริสุทธิ์จากมลทินของลมวัตถุห้าชนิดอิทธิพลทิพย์ในตัวเองจะปรากฏออกมา”

ระบบ  ฮะทฺะ-โยกะฺ  มีจุดมุ่งหมายเพื่อควบคุมลมห้าชนิดที่หมุนเวียนอยู่รอบดวงวิญญาณอันบริสุทธิ์ด้วยท่านั่งต่าง  ๆ  มิใช่เพื่อผลประโยชน์ทางวัตถุแต่เพื่อความหลุดพ้นของดวงวิญญาณจากพันธนาการแห่งบรรยากาศวัตถุ

ดังนั้น  วรรณกรรมพระเวททั้งหมดยอมรับองค์ประกอบแห่งดวงวิญญาณ  คนปกติทั่วไปมีความรู้สึกจริงเช่นนี้เหมือนกันจากประสบการณ์  มีแต่คนวิกลจริตเท่านั้นที่คิดว่าละอองดวงวิญญาณนี้คือ  วิชณุ-ทัทวะฺ  ที่แผ่กระจายไปทั่ว

อิทธิพลของดวงวิญญาณสามารถแผ่กระจายไปทั่วเฉพาะร่าง  ตาม  มุณดะ-  คะอุพะนิชัดฺ  ดวงวิญญาณนี้สถิตในหัวใจของทุก  ๆ  ชีวิต  และดวงวิญญาณอยู่เหนืออำนาจของนักวิทยาศาสตร์ทางวัตถุที่จะรู้ถึงคุณค่า  นักวิทยาศาสตร์บางท่านยืนยันอย่างเบาปัญญาว่าไม่มีดวงวิญญาณ  ปัจเจกวิญญาณอยู่ในหัวใจคู่กับ  พระระมาทมาฺอย่างแน่นอน  ฉะนั้น  พลังงานการเคลื่อนไหวทั้งหมดกำเนิดจากส่วนนี้ของร่างกาย  เม็ดโลหิตที่นำออกซิเจนจากปอดรวบรวมพลังงานจากดวงวิญญาณ  เมื่อดวงวิญญาณออกจากตำแหน่งนี้  กิจกรรมการรวมตัวเพื่อผลิตโลหิตหยุดลง  นักวิทยาศาสตร์การแพทย์ยอมรับความสำคัญของเม็ดโลหิตแดง  แต่ไม่สามารถยืนยันแหล่งกำเนิดของพลังงานนั้นว่าคือดวงวิญญาณ  อย่างไรก็ดี  วิทยาศาสตร์การแพทย์ยอมรับว่า  หัวใจคือฐานแห่งพลังงานทั้งหมดของร่างกาย

ละอองวิญญาณเหล่านี้เปรียบเทียบได้กับโมเลกุลของแสงอาทิตย์  ภายในแสงอาทิตย์มีโมเลกุลที่เจิดจรัสนับจำนวนไม่ถ้วน  เช่นเดียวกันกับปัจเจกวิญญาณหรือเศษย่อย  ๆ  ขององค์ภควาน  เป็นละอองอะตอมแห่งรัศมีขององค์ภควานเรียกว่า  พระบฺาฺหรือพลังงานเบื้องสูง  ดังนั้น  ไม่ว่าเราจะเชื่อความรู้พระเวท  หรือเชื่อวิทยาศาสตร์สมัยปัจจุบัน  เราก็ไม่สามารถปฏิเสธความมีอยู่จริงของดวงวิญญาณในร่างกาย  และศาสตร์แห่งดวงวิญญาณนี้องค์ภควานทรงอธิบายไว้อย่างชัดเจนใน  ภควัต-คีตาฺ

ร่างวัตถุต้องเสื่อมสลายตามธรรมชาติ  มันอาจเสื่อมสลายในทันทีทันใด  หรืออาจจะเสื่อมสลายหนึ่งร้อยปีจากนี้ไป  เพียงแต่รอเวลาเท่านั้น  ไม่มีโอกาสที่เราจะรักษามันไว้ได้ชั่วกัลปวสาน  แต่ละอองวิญญาณที่มีขนาดเล็กมากจนศัตรูมองไม่เห็นจะถูกฆ่าได้อย่างไร  ดังที่ได้กล่าวไว้ในโศลกก่อน  เล็กมากจนไม่มีใครสามารถคิดได้ว่าจะวัดขนาดได้อย่างไร  ดังนั้น  เมื่อมองจากทั้งสองด้าน  จึงไม่มีเหตุทำให้ต้องเสียใจเพราะว่าสิ่งมีชีวิตไม่มีวันถูกฆ่าได้  และร่างวัตถุก็ไม่มีใครสามารถรักษาไว้ได้นานหรือปกป้องไว้จนชั่วนิรันดรได้  ละอองเล็ก  ๆ  ของดวงวิญญาณได้ร่างวัตถุนี้มาตามผลกรรม  ฉะนั้น  การปฏิบัติตามหลักธรรมศาสนา  ควรทำให้เป็นประโยชน์  ใน  เวดานธะ-สูทระฺ  สิ่งมีชีวิตมีคุณสมบัติเป็นแสง  เพราะว่าเขาเป็นละอองอณูของแสงรัศมีที่สูงสุด  ดังเช่น  แสงอาทิตย์ค้ำจุนทั่วทั้งจักรวาล  ดังนั้น  แสงแห่งดวงวิญญาณค้ำจุนร่างวัตถุนี้  ทันทีที่ดวงวิญญาณออกจากร่างวัตถุ  ร่างนี้จะเริ่มเน่าเปื่อยลง  ฉะนั้น  ดวงวิญญาณจึงเป็นผู้ค้ำจุนร่างกายนี้ร่างกายวัตถุนี้โดยตัวมันเองมิใช่สิ่งสำคัญ  อารจุนะทรงได้รับการแนะนำให้ต่อสู้  และมิให้เสียสละเหตุผลทางศาสนาเพียงจากการพิจารณาแค่ร่างกายวัตถุเท่านั้น

เมื่อร่างกายบาดเจ็บจากอาวุธร้ายแรง  จงทราบว่าดวงวิญญาณภายในร่างกายไม่ได้ถูกฆ่า  ดวงวิญญาณนั้นเล็กจนเป็นไปไม่ได้ที่จะถูกฆ่าด้วยอาวุธวัตถุชนิดใดๆ  ดังจะมีหลักฐานในโศลกต่อ  ๆ  ไป  ดวงวิญญาณถูกฆ่าไม่ได้เนื่องจากพื้นฐานแห่งความเป็นทิพย์สิ่งที่ถูกฆ่าหรือสมมุติว่าถูกฆ่าเป็นเพียงร่างกายวัตถุเท่านั้น  อย่างไรก็ดีณ  ที่นี้มิได้ส่งเสริมการเข่นฆ่าร่างกาย  คำสอนของพระเวท  มา  ฮิมสยาท  สารวา  บูทานิฺห้ามเบียดเบียนผู้ใด  และเมื่อเข้าใจว่าสิ่งมีชีวิตไม่มีวันถูกฆ่าก็มิได้ส่งเสริมการฆ่าสัตว์  ณที่นี้  การฆ่าผู้ใดโดยไม่ได้รับอนุญาตเป็นบาปอย่างมหันต์  และจะต้องถูกลงโทษด้วยกฎของรัฐและกฎขององค์ภควาน  อย่างไรก็ตาม  อารจุนะทรงปฏิบัติการสังหารตามหลักศาสนา  มิได้ทำไปตามอำเภอใจ

โดยคุณภาพอนุวิญญาณซึ่งเป็นละอองอณูของอภิวิญญาณสูงสุดเป็นหนึ่งเดียวกับองค์ภควาน  ไม่มีการเปลี่ยนแปลงเหมือนกับร่างกาย  บางครั้งดวงวิญญาณเรียกว่าอมตะหรือ  คูทะ-สทฺะฺ  ร่างกายมีการเปลี่ยนแปลงหกขั้นตอน  มีการเกิดจากครรภ์มารดา  คงอยู่ระยะหนึ่ง  เจริญเติบโต  สืบพันธุ์  ค่อย  ๆ  หดตัวลง  และในที่สุดก็สูญสลายไป  อย่างไรก็ดี  ดวงวิญญาณไม่ต้องผ่านขั้นตอนการเปลี่ยนแปลงเช่นนี้  ดวงวิญญาณไม่ต้องเกิด  แต่เพราะว่าดวงวิญญาณรับเอาร่างวัตถุ  ร่างกายจึงเกิด  ดวงวิญญาณมิได้เกิดที่นี่และดวงวิญญาณไม่เคยตาย  อะไรที่มีการเกิดย่อมมีการตาย  เป็นเพราะว่าดวงวิญญาณไม่มีการเกิด  ฉะนั้น  จึงไม่มีอดีต  ปัจจุบัน  หรืออนาคต  ดวงวิญญาณเป็นอมตะ  คงอยู่เสมอ  และเป็นสิ่งดั้งเดิม  หมายความว่าไม่มีประวัติศาสตร์ที่บ่งชี้การมาอยู่ของดวงวิญญาณ  จากความรู้สึกทางร่างกายเราจึงค้นหาประวัติการเกิด  ฯลฯ  ของดวงวิญญาณ  ดวงวิญญาณไม่มีการแก่เหมือนกับร่างกาย  ดังนั้น  จะเห็นได้ว่าบุคคลผู้สูงอายุยังรู้สึกว่าตนเองมีสปิริตเหมือนตอนเป็นเด็กหรือวัยรุ่น  การเปลี่ยนแปลงของร่างกายไม่มีผลกระทบต่อดวงวิญญาณ  ดวงวิญญาณไม่เสื่อมโทรมเหมือนต้นไม้หรือสิ่งใด  ๆ  ที่เป็นวัตถุ  ดวงวิญญาณไม่มีการสืบพันธุ์  ผลผลิตของร่างกาย  เช่น  บุตร  ธิดา  ก็เป็นปัจเจกวิญญาณแต่ละดวงเช่นกัน  แต่เนื่องมาจากร่างกายวัตถุพวกเขาจึงปรากฏว่าเป็น  บุตร  ธิดา  ของชายคนนั้น  ร่างกายเจริญเติบโตได้เพราะมีดวงวิญญาณอยู่  แต่ดวงวิญญาณไม่มีทั้งเชื้อสายหรือการเปลี่ยนแปลง  ฉะนั้น  ดวงวิญญาณจึงเป็นอิสระจากการเปลี่ยนแปลงทั้งหกขั้นตอนของร่างกาย

ใน  คะทฺะ  อุพะนิชัดฺ  (1.2.18)  เราพบข้อความ  คล้ายกันนี้

ความหมายและคำอธิบายของโศลกนี้เหมือนกับ  ภควัต-คีตาฺ  แต่ในโศลกนี้มีคำพิเศษคำหนึ่ง  วิพัชชิทฺ  ซึ่งหมายความว่ารู้หรือด้วยความรู้

ดวงวิญญาณเต็มไปด้วยความรู้หรือเต็มไปด้วยจิตสำนึกอยู่เสมอ  ดังนั้นจิตสำนึกจึงเป็นลักษณะอาการของดวงวิญญาณ  แม้ว่าเราไม่พบดวงวิญญาณในหัวใจที่เขาสถิตอยู่  แต่เราเข้าใจได้ว่าดวงวิญญาณมีอยู่เพราะเรามีจิตสำนึก  บางครั้งเราไม่เห็นดวงอาทิตย์บนท้องฟ้าเพราะก้อนเมฆมาบดบังหรือด้วยเหตุผลอื่น  แต่แสงอาทิตย์จะมีอยู่เสมอ  และทำให้เรามั่นใจได้ว่าเป็นเวลากลางวัน  ทันทีที่มีแสงเพียงเล็กน้อยบนท้องฟ้าในตอนเช้าเราเข้าใจว่าดวงอาทิตย์อยู่บนท้องฟ้า  ในลักษณะเดียวกันเพราะว่ามีจิตสำนึกอยู่ในทุก  ๆ  ร่าง  ไม่ว่าคนหรือสัตว์เราจึงเข้าใจได้ว่ามีดวงวิญญาณสถิตอยู่  อย่างไรก็ดีจิตสำนึกของดวงวิญญาณนี้แตกต่างจากจิตสำนึกขององค์ภควาน  เพราะว่าจิตสำนึกขององค์ภควานทรงเป็นสัพพัญญู  รู้ไปหมดทั้งในอดีต  ปัจจุบัน  และอนาคต  จิตสำนึกของปัจเจกวิญญาณมีแนวโน้มที่จะหลงลืม  เมื่อหลงลืมธรรมชาติอันแท้จริงของตนเองเขาได้รับการศึกษาและความรู้แจ้งจากบทเรียนที่สูงกว่าของคริชณะ  แต่คริชณะทรงไม่เหมือนกับดวงวิญญาณผู้หลงลืม  หากเป็นเช่นนี้คำสอนของพระองค์ใน  ภควัต-คีตาฺ  จะไร้คุณค่า

มีดวงวิญญาณอยู่สองประเภทคือ  อนุวิญญาณ  (อณุ-อาทมาฺ)  และอภิวิญญาณ  (วิบํุ-อาทมาฺ)  ได้ยืนยันไว้ใน  คะทฺะ  อุพะนิชัดฺ  (1.2.20)  เช่นกันว่า

“ทั้งอภิวิญญาณ  (พะระมาทมาฺ)  และอนุวิญญาณ  (จีวาทมาฺ)  สถิตอยู่บนต้นไม้แห่งร่างกายเดียวกัน  ภายในหัวใจดวงเดียวกันของสิ่งมีชีวิต  ผู้ที่เป็นอิสระจากความต้องการทางวัตถุและความเศร้าโศกทั้งหมดเท่านั้นจึงจะสามารถเข้าใจถึงความเลิศเลอของดวงวิญญาณ  ด้วยพระกรุณาธิคุณขององค์ภควาน”  คริชณะทรงเป็นแหล่งกำเนิดของอภิวิญญาณด้วยเช่นกัน  ดังจะเปิดเผยในบทต่อ  ๆ  ไป  และอารจุนะทรงเป็นอนุวิญญาณที่หลงลืมธรรมชาติอันแท้จริงของตนเอง  ฉะนั้น  จึงจำเป็นต้องได้รับแสงสว่างจากคริชณะหรือจากผู้แทนที่เชื่อถือได้ของพระองค์  (พระอาจารย์ทิพย์)

ทุกสิ่งทุกอย่างจะมีประโยชน์ในการใช้สอยอยู่ในตัวมันเองตามความเหมาะสมผู้ที่มีความรู้สมบูรณ์จะรู้ว่าควรใช้สิ่งนั้นให้เป็นประโยชน์ตามความเหมาะสมในตัวมันเองได้อย่างไร  และเมื่อไร  เช่นเดียวกับความรุนแรงก็มีประโยชน์ในตัวมันเองและการที่จะใช้ความรุนแรงอย่างไร  ขึ้นอยู่กับผู้ที่มีความรู้  ถึงแม้ว่าศาลสถิตยุติธรรมจะสั่งลงโทษประหารชีวิตผู้ทำผิดฐานฆ่าคนตาย  ใครจะไปกล่าวโทษศาลไม่ได้  ในการตัดสินลงโทษรุนแรงต่อบุคคลนั้นตามกฎหมายแห่งความยุติธรรม  ใน  มะนุ-สัมฮิทาฺ  ซึ่งเป็นกฎหมายสำหรับมนุษยชาติ  ได้สนับสนุนว่าผู้ฆ่าคนควรจะถูกลงโทษถึงชีวิต  เพื่อในชาติหน้าจะได้ไม่ต้องมารับทุกข์ต่อบาปอันยิ่งใหญ่ที่ตนได้กระทำไว้  ฉะนั้น  กษัตริย์ที่ลงโทษผู้ต้องหาฆ่าคนด้วยการแขวนคออันที่จริงแล้วเป็นประโยชน์  ในทำนองเดียวกันเมื่อคริชนะทรงสั่งให้ต่อสู้  ต้องสรุปได้ว่าความรุนแรงเช่นนี้เป็นไปเพื่อความยุติธรรมสูงสุด  ดังนั้นอารจุนะทรงควรปฏิบัติตามคำสั่ง  และควรรู้ดีด้วยว่าความรุนแรงเช่นนี้ทำไปเพื่อต่อสู้ให้คริชณะ  ซึ่งมิใช่เป็นความรุนแรงอะไรเลย  เพราะว่าดวงชีวิตหรือดวงวิญญาณจะไม่มีวันถูกสังหารอยู่แล้ว  เพื่อบริหารความยุติธรรมสิ่งที่เรียกว่าความรุนแรงจึงได้รับอนุญาต  การผ่าตัดคนไข้มิได้หมายความว่าจะสังหารคนไข้แต่เป็นการรักษา  ดังนั้น  การต่อสู้ที่อารจุนะทรงปฏิบัติตามคำสั่งสอนของคริชณะซึ่งเปี่ยมไปด้วยความรู้  จึงไม่มีผลบาป

การเปลี่ยนร่างของปัจเจกละอองวิญญาณเป็นที่ยอมรับว่าเป็นความจริงแม้กระทั่งนักวิทยาศาสตร์สมัยปัจจุบัน  ผู้ที่ไม่เชื่อว่าดวงวิญญาณมีอยู่จริง  ในขณะเดียวกันก็ไม่สามารถอธิบายแหล่งกำเนิดของพลังงานซึ่งมาจากหัวใจ  แต่ยอมรับการเปลี่ยนแปลงของร่างกายอยู่ตลอดเวลา  เริ่มปรากฏจากร่างทารกมาเป็นร่างเด็ก  จากร่างเด็กมาเป็นร่างหนุ่มสาว  จากร่างหนุ่มสาวมาเป็นร่างคนชรา  และจากร่างคนชราก็เปลี่ยนย้ายไปอยู่อีกร่างหนึ่ง  ดังที่ได้อธิบายไว้แล้วในโศลกก่อนหน้านี้  (2.13)

การเปลี่ยนแปลงโยกย้ายของปัจเจกละอองวิญญาณจากร่างหนึ่งไปสู่อีกร่างหนึ่งเป็นไปได้  ด้วยพระกรุณาธิคุณของอภิวิญญาณ  อภิวิญญาณทรงทำให้ละอองวิญญาณสมปรารถนาเหมือนกับเพื่อนที่ปฏิบัติต่อเพื่อให้ได้สมความปรารถนา  คัมภีร์พระเวทเช่น  มุณดะคะ  อุพะนิชัดฺ  พร้อมทั้ง  ชเวทาชวะทะระ  อุพะนิชัดฺ  ได้เปรียบเทียบอนุวิญญาณและอภิวิญญาณว่าเป็นเสมือนเพื่อนนกสองตัวที่เกาะอยู่บนต้นไม้ต้นเดียวกันนกตัวหนึ่ง  (ปัจเจกวิญญาณ)  กำลังกินผลไม้ของต้น  และนกอีกตัวหนึ่ง  (คริชณะ)ทรงเพียงแต่ทอดพระเนตรไปที่สหายของพระองค์เท่านั้น  นกทั้งสองตัวถึงแม้ว่าจะมีคุณสมบัติเช่นเดียวกันแต่ตัวหนึ่งจะถูกยั่วยวนด้วยผลของต้นไม้วัตถุ  ในขณะที่อีกตัวหนึ่งเพียงแต่ทรงเป็นพยานในกิจกรรมของเพื่อนนกเท่านั้น  คริชณะคือนกพยานและอารจุนะคือนกที่กินผล  ถึงแม้ว่าทั้งคู่จะเป็นเพื่อนกัน  แต่นกตัวหนึ่งคงสถานภาพความเป็นนายและอีกตัวหนึ่งเป็นบ่าว  การลืมความสัมพันธ์ของละอองวิญญาณเช่นนี้เป็นเหตุให้เราต้องเปลี่ยนตำแหน่งจากต้นไม้ต้นหนึ่งไปสู่ต้นไม้อีกต้นหนึ่ง  หรือเปลี่ยนจากร่างหนึ่งไปสู่อีกร่างหนึ่ง  ดวงวิญญาณ  จีวะฺ  ดิ้นรนต่อสู้ด้วยความยากลำบากบนต้นไม้แห่งร่างวัตถุ  แต่ทันทีที่เขายอมรับนกอีกตัวหนึ่งว่าเป็นพระอาจารย์ทิพย์สูงสุด  ดังเช่นอารจุนะทรงอาสามาศิโรราบยอมรับที่จะปฏิบัติตามคำสั่งสอนของคริชณะด้วยความสมัครใจ  ทันใดนั้น  นกบ่าวตัวนี้ก็จะมีอิสรภาพจากความโศกเศร้าทั้งมวล  ทั้ง  มุณดะคะ  อุพะนิชัดฺ  (3.1.2)  และ  ชเวทาชวะทะระ  อุพะนิชัดฺ  (4.7)  ได้ยืนยันไว้ดังนี้

“ถึงแม้ว่านกสองตัวจะอยู่บนต้นไม้ต้นเดียวกัน  นกที่กินผลจะจดจ่อหมกมุ่นอยู่กับความวิตกกังวลและเศร้าสลดในฐานะเป็นผู้มีความสุขจากผลของต้นไม้  หากเป็นไปได้ที่เขาจะหันมาหาเพื่อนผู้ทรงเป็นองค์ภควาน  และทราบถึงพระบารมีของพระองค์  ในทันใดนั้นนกที่ได้รับความทุกข์ทรมานอยู่นี้ก็จะมีอิสรภาพจากความวิตกกังวลทั้งปวง”  มาบัดนี้อารจุนะทรงหันพระพักตร์เข้าหาพระสหายนิรันดรคริชณะ  และเข้าใจ  ภควัต-คีตาฺ  จากพระองค์  ดังนั้น  ด้วยการสดับฟังจากคริชณะ  อารจุนะทรงสามารถเข้าใจถึงพระบารมีอันสูงส่งของพระองค์  และมีอิสรภาพจากความเศร้าโศกทั้งปวง

ณ  ที่นี้  องค์ภควานทรงแนะนำให้อารจุนะอย่าได้โศกเศร้าต่อการที่พระอัยกาและพระอาจารย์จะมีการเปลี่ยนร่าง  อารจุนะทรงควรยินดีกับการสังหารร่างกายของพวกท่านในการต่อสู้เพื่อคุณธรรม  เพื่อที่ท่านเหล่านี้จะได้ชำระล้างผลแห่งกรรมทั้งปวงจากกรรมของร่างกายในอดีต  ผู้ที่ได้สังเวยชีวิตบนแท่นบูชาหรือในสมรภูมิที่เหมาะสมเป็นผู้ชำระล้างผลกรรมของร่างกายได้ในทันที  และเลื่อนขึ้นไปมีคุณภาพชีวิตที่สูงกว่าฉะนั้น  จึงไม่มีเหตุผลที่อารจุนะทรงต้องเศร้าโศกเสียใจ

อาวุธทุกชนิดไม่ว่าจะเป็นดาบ  อาวุธไฟ  อาวุธฝน  อาวุธลมสลาตัน  ฯลฯ  ไม่สามารถสังหารดวงวิญญาณได้  ดังที่ปรากฏว่ามีอาวุธหลายชนิด  ที่ทำมาจากดิน  น้ำ  ลมอากาศ  ฯลฯ  นอกเหนือไปจากอาวุธสมัยปัจจุบันที่ทำด้วยไฟ  แม้กระทั่งอาวุธนิวเคลียร์ในยุคปัจจุบันที่จัดอยู่ในประเภทไฟ  ในอดีตกาลมีอาวุธอื่น  ๆ  ที่ทำมาจากธาตุวัตถุที่ต่างกัน  อาวุธไฟจะถูกแก้ด้วยอาวุธน้ำ  ซึ่งวิทยาศาสตร์ปัจจุบันยังไม่ทราบ  และวิทยาศาสตร์สมัยใหม่ก็ไม่ทราบถึงอาวุธลมสลาตัน  อย่างไรก็ดีดวงวิญญาณไม่สามารถถูกหั่นเป็นชิ้นๆ  หรือถูกทำลายด้วยอาวุธชนิดใด  ๆ  ไม่ว่าจะเป็นสิ่งประดิษฐ์ทางวิทยาศาสตร์แบบไหนก็ตาม

มายาวาดีไม่สามารถอธิบายได้ว่า  ปัจเจกวิญญาณมามีชีวิตอยู่ได้อย่างไรเนื่องมาจากอวิชชาและถูกพลังแห่งความหลงครอบคลุมเอาไว้  เป็นไปไม่ได้ที่จะตัดปัจเจกวิญญาณให้ออกจากดวงวิญญาณสูงสุด  เพราะปัจเจกวิญญาณเป็นละอองอณูนิรันดรที่แยกมาจากอภิวิญญาณสูงสุด  เพราะว่าเราเป็นปัจเจกละอองวิญญาณอมตะ(สะนาทะนะฺ)  จึงมีแนวโน้มที่จะถูกปกคลุมด้วยพลังแห่งความหลง  ดังนั้น  ทำให้ขาดความสัมพันธ์กับองค์ภควาน  ดังเช่นประกายไฟถึงแม้ว่าจะมีคุณสมบัติเหมือนดังไฟ  แต่มีแนวโน้มที่จะดับมอดเมื่อไฟหมด  ใน  วะราฮะ  พุราณะฺ  ได้อธิบายไว้ว่าสิ่งมีชีวิตเป็นละอองอณูที่แยกมาจากองค์ภควานและจะเป็นอยู่เช่นนี้นิรันดร  ใน  ภควัต-คีตาฺ  ได้กล่าวไว้เช่นเดียวกัน  ดังนั้น  ถึงแม้หลังจากที่ได้รับอิสรภาพจากความหลง  สิ่งมีชีวิตจะยังคงรักษาบุคลิกภาพของตนเอง  ดังเช่น  หลักฐานคำสั่งสอนของคริชณะที่ทรงให้แด่อารจุนะ  และอารจุนะทรงได้รับอิสรภาพด้วยความรู้ที่ได้รับจากคริชณะ  แต่อารจุนะทรงไม่มีหนทางที่จะกลายมาเป็นหนึ่งเดียวกับคริชณะเลย

คุณสมบัติทั้งหมดนี้ของละอองวิญญาณพิสูจน์ได้อย่างแน่นอนว่า  ปัจเจกวิญญาณเป็นละอองอณูของดวงวิญญาณสูงสุด  และจะคงเป็นละอองอณูเหมือนเดิมนิรันดรโดยไม่มีการเปลี่ยนแปลง  ทฤษฏีของลัทธิที่ว่าใจและกายเป็นหนึ่งเดียวกันเป็นไปไม่ได้ในกรณีนี้  เพราะว่าปัจเจกวิญญาณไม่มีทางที่จะมาเป็นเนื้อเดียวกันกับวัตถุหลังจากได้รับอิสรภาพจากมลทินทางวัตถุ  ละอองวิญญาณบางดวงอาจพอใจอยู่เป็นประกายทิพย์ในแสงรัศมีของบุคลิกภาพสูงสุดของพระเจ้า  แต่ดวงวิญญาณที่มีปัญญาจะเข้าไปในโลกทิพย์  เพื่ออยู่ร่วมกับบุคลิกภาพแห่งองค์ภควาน

คำว่า  สารวะ-กะทะฺ  (“แผ่กระจายไปทั่ว”)  มีความสำคัญเพราะว่า  สิ่งมีชีวิตทั้งหมดมีอยู่ทั่วไปจากการสร้างขององค์ภควานอย่างไม่ต้องสงสัย  พวกเขาอยู่บนบก  อยู่ในน้ำ  อยู่ในอากาศ  อยู่ในดิน  และแม้แต่อยู่ในไฟ  ความเชื่อที่ว่าดวงวิญญาณจะถูกฆ่าด้วยไฟไม่เป็นที่ยอมรับ  เพราะได้กล่าวไว้อย่างชัดเจน  ณ  ที่นี้ว่า  ดวงวิญญาณไม่สามารถถูกเผาไหม้ด้วยไฟ  ฉะนั้น  จึงไม่ต้องสงสัยเลยว่าจะมีสิ่งมีชีวิตอาศัยอยู่ในดวงอาทิตย์ด้วยร่างอันเหมาะสม  หากดวงอาทิตย์เป็นที่อยู่อาศัยไม่ได้คำว่า  สารวะ-กะทะฺ  “อาศัยอยู่ทุกหนทุกแห่ง”  จะไม่มีความหมาย

ดังที่ได้อธิบายมาแล้วว่าขนาดของดวงวิญญาณนั้นเล็กมากในการคำนวณทางวัตถุ  แม้แต่กล้องจุลทรรศน์ที่ดีที่สุดก็ไม่สามารถมองเห็น  ดังนั้น  ดวงวิญญาณจึงไม่ปรากฏให้เห็น  เกี่ยวกับความมีอยู่ของดวงวิญญาณ  ไม่มีใครสามารถพิสูจน์ด้วยการทดลองได้ว่าดวงวิญญาณมีอยู่  นอกจากการพิสูจน์ของ  ชรุทิฺ  หรือปรัชญาพระเวท  เราต้องยอมรับความจริงเช่นนี้แม้จะเป็นความจริงจากการสำเหนียก  ไม่มีแหล่งอื่นรู้ถึงความมีอยู่ของดวงวิญญาณ  มีหลายสิ่งหลายอย่างที่เราต้องยอมรับ  บนฐานที่มีความเชื่อถือได้มากกว่า  ไม่มีใครปฏิเสธว่าตนเองมีบิดา  บนฐานจากคำบอกเล่าที่เชื่อถือได้ของมารดา  ไม่มีแหล่งให้ความเข้าใจเกี่ยวกับรูปร่างหน้าตาของบิดานอกจากคำบอกเล่าที่เชื่อถือได้ของมารดา  ในทำนองเดียวกัน  ไม่มีแหล่งให้ความเข้าใจเกี่ยวกับดวงวิญญาณได้นอกจากจะศึกษาจากคัมภีร์พระเวท  ดวงวิญญาณไม่ปรากฏให้เห็นได้ด้วยความรู้จากการทดลองของมนุษย์  จิตวิญญาณคือจิตสำนึกและความรู้สำนึก  นี่คือคำบอกเล่าของคัมภีร์พระเวท  และเราต้องยอมรับเช่นนี้  ไม่เหมือนกับร่างกายที่เปลี่ยนแปลง  ดวงวิญญาณไม่มีการเปลี่ยนแปลง  เมื่อไม่มีการเปลี่ยนแปลงชั่วนิรันดร  ดวงวิญญาณจึงคงความเป็นละอองอณูเมื่อเปรียบเทียบกับอภิวิญญาณผู้ยิ่งใหญ่  องค์อภิวิญญาณมีความยิ่งใหญ่ไม่มีที่สิ้นสุด  และดวงวิญญาณเป็นละอองอณูเล็ก  ๆ  ฉะนั้น  ดวงวิญญาณละอองอณูเล็ก  ๆ  ที่ไม่มีการเปลี่ยนแปลงนี้ไม่มีทางที่จะเทียบเท่ากับอภิวิญญาณผู้ยิ่งใหญ่หรือบุคลิกภาพสูงสุดแห่งพระเจ้าได้  แนวคิดเช่นนี้จะกล่าวซ้ำในคัมภีร์พระเวทด้วยวิธีต่างกันเพื่อยืนยันความมั่นคงแห่งแนวคิดในเรื่องของดวงวิญญาณ  การกล่าวซ้ำและทบทวนเป็นสิ่งจำเป็นเพื่อให้เราเข้าใจอย่างถ่องแท้โดยไม่ผิดพลาด

จะมีนักปราชญ์กลุ่มหนึ่งคล้ายกับ  สูนยะวาดีฺ  ที่ไม่เชื่อในความมีอยู่จริงของดวงวิญญาณนอกเหนือจากร่างกาย  เมื่อองค์ชรีคริชณะตรัส  ภควัต-คีตาฺ  ปรากฏว่ามีนักปราชญ์กลุ่มที่ชื่อ  โลคายะทิคะฺ  และ  ไวบฺาชิคะฺ  นักปราชญ์เหล่านี้เชื่อว่าลักษณะอาการของชีวิตเกิดขึ้นภายใต้สภาวะอันสมบูรณ์เต็มที่จากการผสมผสานทางวัตถุ  นักวิทยาศาสตร์ทางวัตถุสมัยปัจจุบันและนักปราชญ์ทางวัตถุก็มีแนวคิดเช่นเดียวกันนี้  ตามความเชื่อที่ว่าร่างกายคือการผสมผสานของธาตุวัตถุ  และเมื่อมาถึงจุด  ๆ  หนึ่งลักษณะอาการของชีวิตจะเกิดขึ้นเนื่องมาจากการผสมผสานของธาตุวัตถุและสารเคมี  ศาสตร์แห่งมนุษยวิทยาก็มีแนวคิดพื้นฐานมาจากปรัชญานี้  ปัจจุบันมีศาสนาจอมปลอมที่เป็นแฟชั่นอยู่ในสหรัฐอเมริกามากมายก็ยึดหลักปรัชญานี้เช่นกัน  รวมทั้งนิกายของ  สูนยะ-  วาดีฺ  ที่ไม่มีการอุทิศตนเสียสละรับใช้

และถึงแม้ว่าอารจุนะจะทรงไม่เชื่อในความมีอยู่จริงของดวงวิญญาณเหมือนดังปรัชญา  ไวบฺาชิคะฺ  ก็ยังไม่ควรเป็นเหตุให้ต้องเศร้าโศก  ไม่มีใครควรเสียใจในการสูญเสียวัตถุสารเคมีไปบางส่วนถึงกับต้องหยุดปฏิบัติหน้าที่การงานของตนที่กำหนดไว้  อีกด้านหนึ่ง  สารเคมีเป็นตัน  ๆ  ได้สูญเสียไปกับวิทยาศาสตร์สมัยปัจจุบัน  และสงครามวิทยาศาสตร์เพื่อเอาชนะศัตรู  ตามปรัชญา  ไวบฺาชิคะฺ  สิ่งที่เรียกว่าดวงวิญญาณหรือ  อาทมาฺ  จะสูญสลายไปพร้อมกับการเสื่อมโทรมของร่างกาย  ฉะนั้นไม่ว่าจะพิจารณาในกรณีใด  ไม่ว่าอารจุนะจะทรงยอมรับข้อสรุปของพระเวทว่ามีดวงวิญญาณจริง  หรือไม่เชื่อว่าดวงวิญญาณมีอยู่จริง  พระองค์ก็ทรงไม่มีเหตุผลที่ต้องเศร้าโศก  ตามทฤษฎีที่ว่ามีสิ่งมีชีวิตมากมายเกิดมาจากวัตถุทุก  ๆ  นาทีและมีอีกมากมายที่ตายจากไปทุก  ๆ  นาทีจึงไม่มีความจำเป็นใด  ๆ  ที่จะต้องโศกเศร้าต่อเหตุการณ์เช่นนี้  หากดวงวิญญาณไม่มีการเกิดอีก  อารจุนะก็ทรงไม่มีเหตุผลต้องกลัวผลบาปอันเนื่องมาจากการสังหารพระอัยกาและพระอาจารย์  แต่ในขณะเดียวกันคริชณะตรัสกระทบด้วยการเรียกอารจุนะว่า  มะฮา-บาฮฺุ  ยอดนักรบ  เพราะว่าอย่างน้อยก็ทรงไม่ยอมรับทฤษฎีของ  ไวบฺาชิคะฺ  ซึ่งปฏิเสธปรัชญาพระเวท  เพราะในฐานะที่เป็น  คชัทริยะฺ  อารจุนะทรงอยู่ในวัฒนธรรมพระเวทซึ่งมีความจำเป็นต้องปฏิบัติตามหลักธรรมพระเวทอยู่แล้ว

เราต้องเกิดตามผลกรรมแห่งชีวิต  และหลังจากเสร็จสิ้นกรรมชาติหนึ่งแล้วเราต้องตายเพื่อไปเกิดชาติหน้า  เช่นนี้  ต้องผ่านวัฏจักรการเกิดและการตายอย่างไม่มีวันหลุดพ้นเป็นอิสระ  อย่างไรก็ดี  วัฏจักรแห่งการเกิดและการตายนี้มิได้ส่งเสริมให้เราสังหาร  เข่นฆ่า  และทำสงครามโดยไม่จำเป็น  แต่ในขณะเดียวกันความรุนแรงและสงครามเป็นสิ่งที่หลีกเลี่ยงไม่ได้ในสังคมมนุษย์เพื่อรักษากฎหมายและความสงบเรียบร้อย

สงครามที่คุรุคเชทระเป็นพระราชประสงค์ขององค์ภควานซึ่งเป็นเหตุการณ์ที่หลีกเลี่ยงไม่ได้  และการต่อสู้เพื่อคุณธรรมเป็นหน้าที่ของ  คชัทริยะฺ  ทำไมอารจุนะทรงต้องกลัวหรือเสียใจในการตายของสังคญาติในเมื่อทรงปฏิบัติตามหน้าที่อย่างถูกต้องไม่ได้ทำผิดกฎหมายจึงไม่ต้องรับผลบาปซึ่งรู้สึกกลัวยิ่งนัก  การหลีกเลี่ยงปฏิบัติหน้าที่ที่ควรทำไม่สามารถหยุดความตายของบรรดาสังคญาติได้  แต่จะทำให้อารจุนะเสื่อมเสียเนื่องจากการตัดสินใจเดินทางที่ผิด

เรายอมรับว่ามีนักปราชญ์อยู่สองประเภท  ประเภทหนึ่งเชื่อในความมีอยู่จริงของดวงวิญญาณ  และอีกประเภทหนึ่งไม่เชื่อในความมีอยู่ของดวงวิญญาณ  ไม่ว่าจะมีความเชื่อในประเภทใดก็ไม่มีเหตุผลให้ต้องเศร้าโศกเสียใจ  ผู้ปฏิบัติตามปรัชญาพระเวทเรียกบุคคลที่ไม่เชื่อในความมีอยู่จริงของดวงวิญญาณเหล่านี้ว่าเป็นผู้ไม่เชื่อในองค์ภควาน  แต่เพื่อเป็นหลักในการพิจารณาเราจะยอมรับทฤษฏีของผู้ที่ไม่เชื่อในองค์ภควาน  แม้กระนั้นก็ยังไม่มีเหตุผลต้องเศร้าโศก  ถ้าเราแยกความมีอยู่ของดวงวิญญาณออกต่างหาก  จะเห็นว่าธาตุวัตถุต่าง  ๆ  มิได้ปรากฏก่อนการสร้างจากระยะที่ละเอียดอ่อนแห่งการไม่ปรากฏมาจนถึงการปรากฏออกมา  ดังเช่น  จากอากาศธาตุลมปรากฏออกมา  จากลมไฟปรากฏออกมา  จากไฟน้ำปรากฏออกมา  จากน้ำดินปรากฏออกมา  และจากดินสิ่งต่าง  ๆ  มากมายหลากหลายปรากฏออกมา  ตัวอย่างเช่นตึกสูงระฟ้าปรากฏขึ้นมาจากดิน  เมื่อถูกรื้อถอนทำลายลงการปรากฏกลายมาเป็นการไม่ปรากฏอีกครั้ง  และในขั้นสุดท้ายยังคงเป็นอะตอมอยู่  กฎแห่งการอนุรักษ์พลังงานยังคงอยู่  ข้อแตกต่างคือตามกาลเวลาสิ่งต่าง  ๆ  จะปรากฏและไม่ปรากฏ  แล้วอะไรเป็นเหตุแห่งความเศร้าโศกไม่ว่าจะปรากฏหรือไม่ปรากฏออกมา  อย่างไรก็ดี  แม้อยู่ในสภาวะที่ไม่ปรากฏก็ไม่มีอะไรสูญเสีย  ทั้งในตอนต้นและตอนปลาย  ธาตุต่าง  ๆ  ทั้งหมดก็ไม่ปรากฏออกมา  ในช่วงกลางเท่านั้นที่ปรากฏออกมาซึ่งมิได้มีข้อแตกต่างกันเลย

หากว่าเรายอมรับข้อสรุปของพระเวท  ดังที่ได้กล่าวไว้ใน  ภควัต-คีตาฺ  ว่าร่างกายวัตถุเหล่านี้เสื่อมสลายตามกาลเวลา  (อันทะวันทะ  อิเม  เดฮาฮฺ)  แต่ว่าดวงวิญญาณเป็นอมตะ  (นิทยัสโยคทาฮ  ชารีริณะฮฺ)  ฉะนั้น  เราต้องจดจำไว้เสมอว่าร่างกายนี้เปรียบเสมือนเสื้อผ้า  แล้วจะไปโศกเศร้ากับการเปลี่ยนเสื้อผ้าทำไม?  ร่างกายวัตถุไม่มีอยู่จริงในความสัมพันธ์กับดวงวิญญาณอมตะ  มันคล้ายกับความฝัน  ในฝันอาจคิดว่าเราบินอยู่บนท้องฟ้าหรือนั่งอยู่บนราชรถเยี่ยงกษัตริย์  แต่เมื่อตื่นขึ้นมาจะพบว่าเราไม่ได้อยู่ทั้งในท้องฟ้าหรือบนราชรถ  ปรัชญาพระเวทส่งเสริมความรู้แจ้งแห่งตนบนพื้นฐานที่ว่าร่างกายวัตถุไม่มีอยู่จริง  ดังนั้น  ไม่ว่าในกรณีใดไม่ว่าเราจะเชื่อในความมีอยู่จริงของดวงวิญญาณ  หรือเราจะไม่เชื่อในความมีอยู่ของดวงวิญญาณ  ก็ไม่มีเหตุผลที่จะต้องเศร้าโศกเสียใจในการสูญเสียร่างกาย

กีโทพะนิชัดฺ  ส่วนใหญ่มีพื้นฐานบนหลักธรรมของ  อุพะนิชัดฺ  จึงไม่น่าแปลกใจที่ได้พบข้อความเช่นนี้ใน  คะทฺะ  อุพะนิชัดฺ  (1.2.7)

เป็นความจริงที่ว่าละอองวิญญาณอยู่ในร่างสัตว์ใหญ่  อยู่ในร่างต้นไทรมหึมาและอยู่ในจุลินทรีย์เล็ก  ๆ  ที่มีจำนวนเป็นร้อย  ๆ  ล้านตัวในพื้นที่เพียงหนึ่งตารางนิ้ว  นับว่าเป็นสิ่งอัศจรรย์มาก  มนุษย์ผู้เบาปัญญาและมนุษย์ผู้ไม่สมถะไม่สามารถเข้าใจถึงความอัศจรรย์ของปัจเจกละอองวิญญาณได้  แม้จะอธิบายโดยผู้ที่เชื่อถือได้มากที่สุดในวิชาความรู้นี้  ซึ่งถ่ายทอดบทเรียนให้แม้กระทั่งพระพรหม  (บระฮมาฺ)  ผู้เป็นชีวิตแรกในจักรวาล  เนื่องจากแนวความคิดต่อสิ่งต่าง  ๆ  ทางวัตถุ  คนส่วนใหญ่ในยุคนี้จึงไม่สามารถจินตนาการได้ว่าประกายเล็ก  ๆ  เช่นนี้สามารถที่จะยิ่งใหญ่มากและเล็กมากได้อย่างไรดังนั้น  มนุษย์จึงมองดูดวงวิญญาณว่าเป็นสิ่งอัศจรรย์  ไม่ว่าด้วยสถานภาพพื้นฐานหรือด้วยการอธิบาย  ผู้คนมัวแต่หลงอยู่ในพลังงานวัตถุจึงหมกมุ่นอยู่กับเรื่องราวเพื่อสนองประสาทสัมผัสจนมีเวลาน้อยมากที่จะเข้าใจเกี่ยวกับตนเอง  แม้จะเป็นความจริงที่ว่าหากไม่มีความเข้าใจตนเอง  กิจกรรมทั้งหมดในการดิ้นรนเพื่อความอยู่รอดผลที่สุดคือความพ่ายแพ้  พวกเขาไม่มีความคิดว่าควรจะต้องคิดถึงดวงวิญญาณเพื่อแก้ปัญหาความทุกข์ทางวัตถุ

บางคนสนใจฟังเกี่ยวกับดวงวิญญาณ  อาจไปรับฟังคำบรรยายร่วมกับหมู่คณะที่ดี  แต่บางครั้งเนื่องจากอวิชชา  ถูกชักนำไปในทางที่ผิดโดยยอมรับว่าอภิวิญญาณและอนุวิญญาณเป็นหนึ่งเดียวกันโดยไม่มีข้อแตกต่างในปริมาณ  เป็นการยากมากที่จะพบบุคคลผู้เข้าใจสถานภาพของอภิวิญญาณและอนุวิญญาณ  รวมทั้งหน้าที่และความสัมพันธ์ของทั้งสอง  และรายละเอียดต่าง  ๆ  อย่างครบถ้วน  และยากยิ่งไปกว่านี้คือการที่จะพบบุคคลผู้ได้รับประโยชน์อย่างสมบูรณ์จากความรู้แห่งดวงวิญญาณ  และยังสามารถอธิบายถึงสถานภาพของดวงวิญญาณในแง่มุมต่าง  ๆ  ได้  อย่างไรก็ดี  หากผู้ใดสามารถเข้าใจเรื่องราวของดวงวิญญาณ  ชีวิตของผู้นั้นจะประสบความสำเร็จ

วิธีที่ง่ายที่สุดในการเข้าใจเรื่องความรู้แจ้งแห่งตนคือการยอมรับคำสอนใน  ภควัต-คีตาฺ  ที่ตรัสโดยองค์ชรีคริชณะผู้ที่เชื่อถือได้สูงสุด  โดยไม่ถูกบิดเบือนจากทฤษฎีอื่น  ๆ  แต่จำเป็นต้องมีความวิริยะและความเสียสละอย่างสูงไม่ว่าในชาตินี้หรือในอดีตชาติ  ก่อนที่เราจะสามารถยอมรับว่าคริชณะคือบุคลิกภาพสูงสุดแห่งพระเจ้า  อย่างไรก็ดีเราสามารถรู้ถึงคริชณะว่าทรงเป็นองค์ภควานสูงสุดได้ด้วยพระกรุณาธิคุณอย่างหาที่สุดมิได้ของสาวกผู้บริสุทธิ์  โดยไม่มีทางอื่น

ณ  ที่นี้  องค์ภควานทรงสรุปบทคำสอนเกี่ยวกับดวงวิญญาณทิพย์ที่เป็นอมตะไม่มีวันเปลี่ยนแปลง  ด้วยการอธิบายดวงวิญญาณอมตะในวิธีต่าง  ๆ  กัน  องค์ชรีคริชณะทรงสถาปนาว่าดวงวิญญาณเป็นอมตะ  และร่างกายไม่ถาวร  ดังนั้น  อารจุนะในฐานะที่ทรงเป็น  คชัทริยะฺ  จึงไม่ควรละทิ้งหน้าที่อันเนื่องมาจากความกลัวว่า  พระอัยกาบีฺชมะและพระอาจารย์โดรณะจะตายในสนามรบ  ด้วยความน่าเชื่อถือได้ของชรีคริชณะเราต้องเชื่อว่ามีดวงวิญญาณที่แตกต่างไปจากร่างวัตถุ  ไม่ใช่ว่าไม่มีดวงวิญญาณ  หรือลักษณะอาการของชีวิตเกิดขึ้นจากการผสมผสานของวัตถุเคมีที่มาถึงจุดอิ่มตัว  แม้ว่าดวงวิญญาณจะเป็นอมตะแต่มิได้หมายความว่าจะสนับสนุนความรุนแรง  แต่เมื่อมีความจำเป็นจริง  ๆ  ในยามศึกสงครามซึ่งเราไม่สามารถจะห้ามได้  ความจำเป็นนั้นต้องมีความยุติธรรมโดยการได้รับอนุญาตจากองค์ภควาน  มิใช่ทำตามอำเภอใจ

จากสี่วรรณะในการบริหารสังคม  เพื่อการบริหารที่ดีวรรณะที่สองเรียกว่า  คชัทริยะ  คชัทฺ  หมายถึงความเจ็บปวด  ผู้ให้ความปกป้องจากภยันตรายเรียกว่าคชัทริยะ  (ทรายะเทฺ  -ให้การปกป้องคุ้มครอง)  คชัทริยะฺ  ฝึกฝนการสังหารในป่า  คชัทริยะฺ  จะถือดาบเข้าไปในป่าท้าทายเสือซึ่ง  ๆ  หน้ามาต่อสู้  เมื่อสังหารเสือแล้วจะจัดพิธีพระราชทานเพลิงศพให้อย่างสมเกียรติ  ระบบนี้ได้ปฏิบัติสืบทอดกันมาจึงถึงปัจจุบันโดย  คชัทริยะฺแห่งรัฐไจพุร  คชัทริยะได้รับการฝึกฝนเพื่อท้าทายและสังหารโดยเฉพาะฺ  เนื่องจากความรุนแรงทางศาสนาบางครั้งเป็นสิ่งจำเป็น  ดังนั้น  คชัทริยะฺ  ไม่ควรบรรพชาเป็น  สันนยาสะฺหรือเป็นผู้สละโลกโดยตรง  อหิงสาในการเมืองอาจเป็นศิลปะในการเจรจา  แต่ไม่ใช่เป็นปัจจัยหรือเป็นหลักการ  หนังสือกฎหมายทางศาสนากล่าวไว้ว่า

“ในสนามรบ  ขณะที่กษัตริย์หรือ  คชัทริยะฺ  ต่อสู้กับกษัตริย์อีกองค์หนึ่งที่อิจฉาตน  มีสิทธิ์ไปสู่สรวงสวรรค์หลังจากสิ้นพระชนม์  เหมือนกับพราหมณ์หรือ  บราฮมะณะฺ  ที่บูชาสัตว์ในพิธีไฟบูชาก็ไปสู่สรวงสวรรค์เช่นเดียวกัน”  ดังนั้น  การสังหารกันในสนามรบตามหลักศาสนา  และการฆ่าสัตว์ในไฟพิธีบวงสรวง  ไม่พิจารณาว่าเป็นการกระทำรุนแรง  เพราะทุกชีวิตได้รับประโยชน์เมื่อมีหลักศาสนาเข้ามาเกี่ยวข้อง  สัตว์ในพิธีจะได้รับร่างมนุษย์ทันที  โดยไม่ต้องผ่านวิวัฒนาการตามขั้นตอนจากร่างหนึ่งไปสู่อีกร่างหนึ่ง  คชัทริยะฺ  ผู้ถูกสังหารในสนามรบจะไปสู่สรวงสวรรค์เหมือน  บราฮมะณะฺ  ผู้ปฏิบัติพิธีบวงสรวงบูชา

มี  สวะ-ดฺารมะฺ  หรือหน้าที่โดยเฉพาะสองประเภท  ตราบใดที่ยังไม่หลุดพ้นเราต้องปฏิบัติหน้าที่ให้เหมาะสมกับร่างกายที่ได้มาตามหลักศาสนาเพื่อบรรลุถึงอิสรภาพเมื่อหลุดพ้นแล้ว  สวะ-ดฺารมะฺ  หรือหน้าที่โดยเฉพาะของเราจะเป็นทิพย์  ไม่อยู่ในแนวคิดทางร่างกายวัตถุ  ชีวิตที่มีแนวคิดทางร่างกายวัตถุจะมีหน้าที่โดยเฉพาะสำหรับ  บราฮ-  มะณะฺ  และ  คชัทริยะฺ  ตามลำดับ  หน้าที่เช่นนี้หลีกเลี่ยงไม่ได้  องค์ภควานทรงลิขิต  สวะ-  ดฺารมะฺ  บทที่สี่จะอธิบายชัดเจนยิ่งขึ้น  สวะ-ดฺารมะฺ  ในระดับร่างกายเรียกว่า  วารณาชระ  มะ-ดฺารมะฺ  หรือขั้นบันไดของมนุษย์เพื่อเข้าใจวิถีทิพย์  ความเจริญรุ่งเรืองของมนุษย์เริ่มต้นจากระดับของวารณาชระมะ-ดฺารมะฺ  หรือหน้าที่โดยเฉพาะของตน  ตามระดับเฉพาะของธรรมชาติร่างกายที่ได้รับมา  การปฏิบัติหน้าที่โดยเฉพาะของเรา  ไม่ว่าในกิจกรรมใดๆ  ต้องทำตามคำสั่งของผู้ที่เชื่อถือได้ที่สูงกว่า  เพื่อพัฒนาตัวเราไปสู่ระดับชีวิตที่สูงขึ้น

ในฐานะที่เป็นบรมครูแห่งโลกองค์ชรีคริชณะทรงตำหนิกริยาท่าทีของอารจุนะที่ตรัสว่า  “ข้าพเจ้าไม่เห็นว่ามีอะไรดีในการสู้รบครั้งนี้ซึ่งจะทำให้ข้าพเจ้าไปอยู่ในขุมนรกชั่วนิรันดร”  คำดำรัสเช่นนี้ของอารจุนะทรงเนื่องมาจากอวิชชาเท่านั้น  โดยปรารถนามาเป็นผู้ยึดหลักอหิงสาในการปฏิบัติหน้าที่โดยเฉพาะของตน  คชัทริยะฺ  ผู้ทรงอยู่ในสนามรบแล้วมาทำเป็นผู้ยึดหลักอหิงสาเป็นปรัชญาของคนโง่เขลา  ใน  พะราชะระ-  สมริทิฺ  หลักศาสนาที่พะราชะระ  นักปราชญ์ผู้เป็นพระบิดาของวิยาสะเดวะ  กล่าวไว้ว่า

“หน้าที่ของ  คชัทริยะฺ  คือการปกป้องคุ้มครองประชาชนจากความทุกข์ยากลำบากทั้งปวง  ด้วยเหตุผลนี้  จำต้องใช้ความรุนแรงในกรณีที่เหมาะสมเพื่อความสงบเรียบร้อยฉะนั้น  พระองค์ทรงต้องกำราบศัตรู  และปกครองโลกตามหลักศาสนา”

เมื่อพิจารณาทุกมุมมอง  อารจุนะทรงไม่มีเหตุผลที่จะไม่ต่อสู้  หากทรงปราบศัตรูได้จะมีความสุขกับราชบัลลังก์  และหากสิ้นพระชนม์ในสนามรบจะเสด็จไปสู่สรวงสวรรค์ซึ่งประตูสวรรค์เปิดรอรับอยู่แล้ว  การต่อสู้จึงเป็นผลดีสำหรับอารจุนะไม่ว่าในกรณีใด

อารจุนะทรงเป็นนักรบผู้มีชื่อเสียง  ได้รับชื่อเสียงจากการต่อสู้กับเทวดาผู้ยิ่งใหญ่หลายองค์แม้กระทั่งองค์ศิวะเทพ  หลังจากทรงต่อสู้และได้รับชัยชนะพระศิวะในร่างของนักล่าสัตว์แล้ว  อารจุนะทรงทำให้พระศิวะทรงพอพระทัยและมอบอาวุธ  พาชุพะทะ-อัสทระฺ  ให้เป็นรางวัล  ทุกคนทราบดีว่าอารจุนะทรงเป็นนักรบผู้ยิ่งใหญ่แม้แต่โดรณาชารยะได้ให้พรและให้อาวุธพิเศษเป็นรางวัล  ทำให้สามารถสังหารได้แม้แต่อาจารย์ของตนเอง  ดังนั้น  อารจุนะทรงได้รับความเชื่อถือด้วยประกาศนียบัตรทางทหารมากมาย  จากผู้ที่เชื่อถือได้หลายท่านรวมทั้งพระอินทร์เจ้าแห่งสวรรค์ผู้ทรงเป็นพระบิดาอุปถัมภ์  หากละทิ้งสนามรบไปอารจุนะทรงไม่เพียงแต่ละเลยหน้าที่ของตนโดยเฉพาะในฐานะที่เป็น  คชัทริยะฺ  เท่านั้น  แต่จะสูญเสียเกียรติยศและชื่อเสียงทั้งหมด  และเป็นการเตรียมเปิดทางลงสู่นรก  อีกนัยหนึ่ง  หากอารจุนะทรงไม่ต่อสู้และถอนตัวออกจากสมรภูมิ  จะต้องตกลงนรก

องค์ชรีคริชณะทรงเป็นทั้งสหายและนักปราชญ์สำหรับอารจุนะ  บัดนี้คริชณะทรงให้คำตัดสินสุดท้ายกับอารจุนะที่ปฏิเสธการต่อสู้  โดยตรัสว่า  “อารจุนะเอ๋ย  หากเธอหนีไปจากสมรภูมิก่อนที่สงครามจะเริ่มขึ้น  ผู้คนจะเรียกเธอว่าเจ้าขี้ขลาด  หากคิดว่าถูกประณามเช่นนี้แล้วเธอยังจะรักษาชีวิตได้ด้วยการหนีไปจากสมรภูมิ  ข้าแนะนำว่าให้มาตายในสมรภูมิจะดีกว่า  สำหรับผู้ที่เคยได้รับความเคารพนับถืออย่างเธอ  การเสื่อมเสียชื่อเสียงนั้นเลวร้ายยิ่งกว่าความตาย  ดังนั้น  ไม่ควรหลบหนีไปเนื่องมาจากความกลัวตาย  ตายอยู่ในสนามรบยังดีเสียกว่า  เพราะจะช่วยให้พ้นจากการเสื่อมเสียชื่อเสียงที่ใช้ความเป็นเพื่อนของข้าไปในทางที่ผิด  และเสียศักดิ์ศรีของตนเองในสังคม“

ดังนั้นคำตัดสินสุดท้ายขององค์ภควานคือทรงให้อารจุนะตายในสมรภูมิ  และไม่ถอนตัว

องค์ชรีคริชณะทรงให้คำตัดสินแด่อารจุนะต่อไปว่า  “จงอย่าคิดว่าขุนพลผู้ยิ่งใหญ่  เช่น  ดุรโยดฺะนะ  คารณะ  และบุคคลอื่น  ๆ  ณ  ที่นี้  จะคิดว่าเธอจากสนามรบไปเพราะความเมตตาสงสารต่อญาติพี่น้องและพระอัยกา  แต่พวกเขาจะคิดว่าเธอหนีจากสนามรบไปเพราะความกลัวตาย  ดังนั้น  การประเมินค่าอันสูงส่งในตัวเธอจะดิ่งลงนรก”

ในตอนแรก  องค์ชรีคริชณะทรงพิศวงที่อารจุนะทรงมีความเมตตาสงสารที่ไม่จำเป็นเป็นข้ออ้าง  และคริชณะทรงอธิบายความเมตตาสงสารนี้ว่าเหมาะสำหรับอนารยชน  ณ  ที่นี้  คริชณะทรงพิสูจน์คำดำรัสของพระองค์ต่อสิ่งที่อารจุนะทรงเรียกว่าความเมตตาสงสาร

ถึงแม้ยังไม่แน่นอนว่าอารจุนะจะทรงเป็นฝ่ายได้รับชัยชนะ  แต่พระองค์ทรงต้องสู้  แม้ถูกสังหารก็จะเสด็จสู่สรวงสวรรค์

บัดนี้  องค์ชรีคริชณะตรัสกับอารจุนะโดยตรงว่า  ควรสู้เพื่อการต่อสู้  เพราะว่า  คริชณะทรงปรารถนาสงครามนี้  โดยไม่ต้องพิจารณาถึงความสุขหรือความทุกข์  ผลกำไรหรือขาดทุน  ชัยชนะหรือพ่ายแพ้  ในกิจกรรมคริชณะจิตสำนึกทุกสิ่งทุกอย่างกระทำไปเพื่อคริชณะจึงเป็นจิตสำนึกทิพย์  ดังนั้น  จะไม่มีผลกรรมทางวัตถุ  ผู้กระทำเพื่อสนองประสาทสัมผัสของตนเอง  ไม่ว่าในความดีหรือตัณหาจะต้องได้รับผลดีหรือผลชั่ว  แต่ผู้ที่ศิโรราบอย่างสมบูรณ์ในกิจกรรมคริชณะจิตสำนึก  ไม่เป็นหนี้บุญคุณใครหรือติดหนี้กรรมผู้ใดอีกต่อไป  ซึ่งไม่เหมือนกับการทำกิจกรรมธรรมดาทั่วไป  ได้กล่าวไว้ว่า

“ผู้ใดที่ศิโรราบต่อคริชณะ  มุคุนดะ  อย่างสมบูรณ์  ยกเลิกหน้าที่อื่นทั้งหมด  จะไม่ติดหนี้กรรมหรือหนี้บุญคุณผู้ใดอีกต่อไป  แม้แต่เทวดา  นักบวช  บุคคลทั่วไป  สังคญาติมนุษยชาติ  หรือบรรพบุรุษ”  (บฺากะวะธัมฺ  11.5.41)  นี่คือสิ่งที่คริชณะทรงเปรยโดยอ้อมแด่อารจุนะในโศลกนี้  และจะอธิบายให้ละเอียดในโศลกต่อ  ๆ  ไป

ตาม  นิรุคทิฺ  หรือพจนานุกรมพระเวท  สังคฺยาฺ  หมายถึงการอธิบายสิ่งต่างๆอย่างละเอียด  สางคฺยะฺ  หมายถึงปรัชญาที่อธิบายธรรมชาติอันแท้จริงของดวงวิญญาณและ  โยกะฺ  เกี่ยวกับการควบคุมประสาทสัมผัส  คำเสนอของอารจุนะที่จะไม่ต่อสู้มีฐานอยู่ที่การสนองประสาทสัมผัสโดยลืมหน้าที่สำคัญของตน  อารจุนะไม่ต้องการต่อสู้เพราะคิดว่าการไม่ฆ่าสังคญาติ  จะทำให้พระองค์ทรงมีความสุขมากกว่าการครองราชหลังจากได้รับชัยชนะจากญาติพี่น้องเหล่าโอรสของดฺริทะราชทระ  แนวคิดทั้งสองประการนี้มีฐานอยู่ที่การสนองประสาทสัมผัส  ความสุขที่ได้รับจากชัยชนะและความสุขที่ได้รับจากการเห็นสังคญาติมีชีวิตอยู่  ทั้งสองสิ่งนี้ตั้งอยู่บนฐานแห่งการสนองประสาทสัมผัสตนเอง  จนกระทั่งสูญเสียปัญญาและละเว้นหน้าที่  ฉะนั้น  คริชณะทรงประสงค์จะอธิบายให้อารจุนะเห็นว่าการสังหารร่างกายพระอัยกา  ดวงวิญญาณมิได้ถูกสังหารและอธิบายว่ามวลปัจเจกชีวิตรวมทั้งองค์ภควานเองเป็นปัจเจกนิรันดร  ทั้งหมดเป็นปัจเจกบุคคลในอดีต  เป็นปัจเจกบุคคลในปัจจุบัน  และยังคงเป็นปัจเจกบุคคลในอนาคตเพราะว่าสิ่งมีชีวิตทั้งหมดเป็นปัจเจกดวงวิญญาณนิรันดร  เราเพียงแต่เปลี่ยนเครื่องแต่งกายในรูปแบบต่าง  ๆ  กัน  แต่อันที่จริงเรายังคงรักษาความเป็นปัจเจกดวงวิญญาณแม้หลังจากหลุดพ้นจากพันธนาการแห่งเครื่องแต่งกายวัตถุ  องค์ชรีคริชณะทรงอธิบายการวิเคราะห์ศึกษาระหว่างดวงวิญญาณและร่างกายอย่างเห็นภาพได้ชัดเจน  ความรู้ที่ทรงอธิบายเกี่ยวกับดวงวิญญาณและร่างกายในแง่มุมต่าง  ๆ  กันนี้ได้อธิบายไว้  ณ  ที่นี้ว่าเป็น  สางคฺยะฺ  ตามพจนานุกรม  นิรุคทิ  สางคฺยะฺ  นี้ไม่มีความสัมพันธ์กับปรัชญา  สางคฺยะฺ  ของคะพิละผู้ไม่เชื่อในองค์ภควาน  ก่อนหน้า  สางคฺยะฺ  ของคะพิละตัวปลอมนี้  ชรีมัด-บฺากะวะธัมฺ  ได้อธิบายถึงปรัชญา  สางคฺยะฺ  โดยองค์ภควานคะพิละตัวจริงอวตารของคริชณะผู้ทรงอธิบายให้พระมารดาเดวะฮูทิ  ทรงอธิบายอย่างชัดเจนว่า  พุรุชะฺ  หรือองค์ภควานทรงตื่นตัว  พระองค์ทรงสร้างด้วยการทอดพระเนตรไปที่  พระคริทิฺ  ซึ่งเป็นที่ยอมรับในคัมภีร์พระเวทและใน  คีตาฺ  คัมภีร์พระเวทอธิบายว่าองค์ภควานทรงทอดพระเนตรไปที่  พระคริทิฺ  หรือธรรมชาติและทรงทำให้มีครรภ์ด้วยปัจเจกละอองวิญญาณปัจเจกวิญญาณทั้งหมดทำงานในโลกวัตถุเพื่อสนองประสาทสัมผัส  และภายใต้มนต์สะกดของพลังงานวัตถุทำให้พวกเขาคิดว่าตนเองเป็นผู้มีความสุขเกษมสำราญ  แนวคิดเช่นนี้จะถูกลากไปจนถึงจุดสุดท้ายแห่งความหลุดพ้น  และเมื่อนั้นสิ่งมีชีวิตต้องการเป็นหนึ่งเดียวกับองค์ภควาน  นี่คือบ่วงสุดท้ายของ  มายาฺ  หรือความหลงอยู่ในการสนองประสาทสัมผัส  และหลังจากการสนองประสาทสัมผัสหลายต่อหลายชาติ  ดวงวิญญาณผู้ยิ่งใหญ่จะศิโรราบต่อองค์วาสุเดวะ  ชรีคริชณะ  ซึ่งทำให้การค้นหาสัจธรรมสูงสุดประสบผลสำเร็จ

อารจุนะทรงยอมรับคริชณะว่าทรงเป็นพระอาจารย์ทิพย์  ด้วยการศิโรราบต่อพระองค์  ชิชยัส  เทฺ  'ฮัม  ชาดิฺ  มาม  ทวาม  พระพันนัมฺ  จากนี้ไป  คริชณะจะทรงตรัสเกี่ยวกับวิธีการทำงานใน  บุดดิฺ-โยกะฺ  หรือ  คารมะ-โยกะฺ  หรืออีกนัยหนึ่ง  คือปฏิบัติการอุทิศตนเสียสละรับใช้เพื่อสนองประสาทสัมผัสขององค์ภควานเท่านั้น  บุดดฺิ-โยกะฺ  นี้  บทที่สิบ  โศลกที่สิบ  อธิบายไว้อย่างชัดเจนว่า  เป็นการติดต่อกับองค์ภควานผู้ทรงประทับเป็น  พะระมาทมาฺ  อยู่ในหัวใจของทุกคนโดยตรง  แต่การติดต่อเช่นนี้จะไม่เกิดขึ้นหากปราศจากการอุทิศตนเสียสละรับใช้  ฉะนั้น  บุคคลผู้สถิตในการอุทิศตนเสียสละหรือการรับใช้ด้วยความรักทิพย์แด่องค์ภควานในคริชณะจิตสำนึกจะบรรลุถึงระดับ  บุดดิฺ-  โยกะฺ  นี้  ด้วยพระกรุณาธิคุณโดยเฉพาะขององค์ภควาน  และตรัสว่าผู้ปฏิบัติการอุทิศตนรับใช้ด้วยความรักทิพย์อยู่เสมอเท่านั้น  พระองค์จะทรงให้รางวัลความรู้บริสุทธิ์แห่งการอุทิศตนเสียสละในความรัก  เช่นนี้  สาวกสามารถบรรลุถึงองค์ภควานได้โดยง่ายดาย  ในอาณาจักรของพระองค์ด้วยความปลื้มปีติสุข

ดังนั้น  บุดดิฺ-โยกะฺ  ที่กล่าวไว้ในโศลกนี้  คือการอุทิศตนเสียสละรับใช้องค์ภควานและคำว่า  สางคฺยะ-โยกะฺ  ที่ไม่เชื่อในองค์ภควาน  ซึ่งคะพิละตัวปลอมเป็นผู้ประกาศ  ฉะนั้น  เราไม่ควรเข้าใจผิดคิดว่า  สางคฺยะ-โยกะฺ  ที่กล่าวในที่นี้มีความสัมพันธ์กับ  สางคฺยะฺ  ที่ไม่เชื่อในองค์ภควาน  หรือปรัชญา  สางคฺยะฺ  นี้มีอิทธิพลใด  ๆ  ในขณะนั้นหรือคิดว่าองค์ชรีคริชณะทรงเอาใจใส่มาตรัสถึงปรัชญาคาดคะเนที่ไร้องค์ภควานเช่นนี้องค์คะพิละทรงอธิบายปรัชญา  สางคฺยะฺ  ที่แท้จริงไว้ใน  ชรีมัด-บฺะกะวะธัมฺ  แม้  สางคฺยะฺนั้นจะไม่เกี่ยวข้องกับประเด็นในปัจจุบัน  ณ  ที่นี้  สางคฺยะฺ  หมายถึงการวิเคราะห์อธิบายถึงร่างกายและดวงวิญญาณ  คริชณะทรงวิเคราะห์อธิบายถึงดวงวิญญาณเพื่อนำอารจุนะให้มาถึงจุด  บุดดฺิ-โยกะฺ  หรือ  บัฺคธิ-โยกะฺ  ฉะนั้น  สางคฺยะฺ  ของคริชณะและ  สางคฺยะฺ  ของคะพิละดังที่ได้อธิบายไว้ใน  บฺากะวะธัมฺ  เป็นหนึ่งเดียวและเหมือนกัน  ทั้งคู่คือ  บัฺคธิ-โยกะฺ  ดังนั้น  คริชณะตรัสว่าผู้ด้อยปัญญาเท่านั้นที่เห็นว่า  สางคฺยะ-โยกะฺ  และ  บัฺคธิ-โยกะฺ  ไม่เหมือนกัน  (สางคฺยะ-โยโก  พริทัฺก  บาลาฮ  พระวะดันทิ  นะ  พัณดิทาฮ)ฺ

แน่นอนที่  สางคฺยะ-โยกะฺ  ที่ไม่เชื่อในองค์ภควานไม่มีความสัมพันธ์กับ  บัฺคธิ-  โยกะฺ  แต่ผู้ด้อยปัญญายังอ้างว่า  สางคฺยะ-โยกะฺ  และ  บฺัคธิ-โยกะฺ  ที่ไม่เชื่อในองค์ภควานได้ถูกอ้างอิงไว้ใน  ภควัต-คีตาฺ

ฉะนั้น  เราควรเข้าใจว่า  บุดดิฺ-โยกะฺ  หมายถึงการทำงานในคริชณะจิตสำนึกด้วยความปลื้มปีติสุขและด้วยความรู้อย่างสมบูรณ์ในการอุทิศตนเสียสละรับใช้  ผู้ทำงานเพื่อให้องค์ภควานทรงพอพระทัยเพียงอย่างเดียว  ไม่ว่างานนั้นจะยากลำบากแค่ไหนเป็นการทำงานภายใต้หลักธรรมของ  บุดดิฺ-โยกะฺ  และจะพบว่าตนเองอยู่ในความปลื้มปีติสุขทิพย์เสมอ  ด้วยการปฏิบัติทิพย์เช่นนี้เขาจะบรรลุความเข้าใจทิพย์ทั้งหมดโดยปริยายด้วยพระกรุณาธิคุณขององค์ภควาน  ดังนั้น  ความหลุดพ้นของเขามีความสมบูรณ์อยู่ในตัว  โดยไม่ต้องพยายามเป็นพิเศษเพื่อให้ได้รับความรู้  มีข้อแตกต่างกันมากระหว่างการทำงานในคริชณะจิตสำนึก  และการทำงานเพื่อหวังผลประโยชน์ทางวัตถุโดยเฉพาะเกี่ยวกับการสนองประสาทสัมผัสเพื่อบรรลุผลทางครอบครัวหรือความสุขทางวัตถุ  ฉะนั้น  บุดดิฺ-โยกะฺ  จึงเป็นคุณสมบัติทิพย์แห่งงานที่เราปฏิบัติ

กิจกรรมในคริชณะจิตสำนึก  หรือการปฎิบัติเพื่อประโยชน์ของคริชณะโดยไม่คาดหวังจะสนองประสาทสัมผัสของตนเองเป็นคุณสมบัติทิพย์สูงสุดแห่งการทำงาน  แม้เริ่มต้นเพียงเล็กน้อยในกิจกรรมเช่นนี้จะไม่มีอุปสรรคใดขัดขวาง  และการเริ่มต้นเพียงเล็กน้อยนี้จะไม่สูญหายไม่ว่าในระดับใด  งานที่เริ่มต้นในระดับวัตถุต้องทำให้สมบูรณ์มิฉะนั้น  จะถือว่าความพยายามทั้งหมดล้มเหลว  แต่งานที่เริ่มทำในคริชณะจิตสำนึกมีผลที่ถาวรแม้จะไม่สำเร็จสมบูรณ์  ดังนั้น  ผู้ปฏิบัติงานนี้ไม่มีการสูญเสีย  แม้งานที่ทำในคริชณะจิตสำนึกไม่สมบูรณ์  หนึ่งเปอร์เซ็นต์ที่ทำในคริชณะจิตสำนึกให้ผลลัพธ์ที่ถาวร  เมื่อเริ่มครั้งต่อไปจะเป็นเปอร์เซ็นต์ที่สอง  ขณะที่กิจกรรมในโลกวัตถุหากทำไม่สำเร็จร้อยเปอร์เซ็นต์จะไม่ได้รับผลกำไรอะไรเลย  อจามิละ  ได้ปฏิบัติหน้าที่ในคริชณะจิตสำนึกไม่เต็มร้อยเปอร์เซ็นต์  แต่ได้รับผลแห่งความสุขหนึ่งร้อยเปอร์เซ็นต์เต็มด้วยพระกรุณาธิคุณขององค์ภควาน  มีโศลกอันงดงามที่สัมพันธ์กับประเด็นนี้ใน  ชรีมัด-  บฺากะวะธัมฺ  (1.5.17)  ดังนี้

“หากผู้ใดยกเลิกอาชีพของตนแล้วมาทำงานในคริชณะจิตสำนึก  ต่อมาตกลงต่ำโดยทำไม่สำเร็จสมบูรณ์  บุคคลนี้จะไม่สูญเสียอะไรเลย  แต่หากเขาปฏิบัติกิจกรรมทางวัตถุอย่างสมบูรณ์  แล้วจะได้รับประโยชน์อันใด?”  ดังเช่นชาวคริสเตียนกล่าวว่า  “จะมีประโยชน์อันใด  หากมนุษย์ครอบครองได้ทั้งโลก  แต่ได้รับความทุกข์ในการสูญเสียดวงวิญญาณอมตะของตนเอง?”

กิจกรรมทางวัตถุและผลของมันจบลงพร้อมกับร่างกาย  แต่การปฏิบัติงานในคริชณะจิตสำนึกจะนำเราไปสู่คริชณะจิตสำนึกอีกครั้งหนึ่ง  แม้หลังจากสูญเสียร่างกายนี้ไปแล้ว  อย่างน้อยจะต้องได้รับโอกาสในชาติหน้าโดยเกิดมาเป็นมนุษย์อีกครั้ง  อาจจะเกิดในครอบครัวพราหมณ์ที่มีวัฒนธรรมสูง  หรือเกิดในครอบครัวที่ร่ำรวยเพื่อได้รับโอกาสทำความเจริญสืบต่อไป  นี่คือคุณสมบัติเฉพาะสำหรับงานปฏิบัติในคริชณะจิตสำนึก

ความศรัทธาอันมั่นคงในคริชณะจิตสำนึก  จะทำให้เราเจริญไปถึงความสมบูรณ์สูงสุดแห่งชีวิตเรียกว่าปัญญาแห่ง  วิยะวะสายาทมิคาฺ  ใน  เชธันญะ-ชาริทามริทะฺ(มัดฺยะฺ  22.62)  กล่าวไว้ว่า

ความศรัทธาหมายถึงความเชื่ออย่างมั่นคงในสิ่งที่ประเสริฐ  เมื่อปฏิบัติหน้าที่ในคริชณะจิตสำนึกเราไม่จำเป็นต้องปฏิบัติในความสัมพันธ์กับโลกวัตถุอันเนื่องมาจากพันธกรณีตามประเพณีครอบครัว  มนุษยชาติ  หรือประเทศชาติ  กิจกรรมเพื่อผลประโยชน์เป็นการกระทำตามผลกรรมของเราในอดีตไม่ว่าดีหรือชั่ว  เมื่อเราได้ตื่นขึ้นมาในคริชณะจิตสำนึก  เราไม่จำเป็นต้องพยายามเพื่อผลดีในกิจกรรมของเรา  หากสถิตในคริชณะจิตสำนึกกิจกรรมทั้งหมดอยู่ในระดับที่สมบูรณ์  ไม่ขึ้นอยู่กับสภาวะคู่  เช่นความดีหรือความชั่ว  ความสมบูรณ์สูงสุดของคริชณะจิตสำนึกคือการสลัดแนวคิดชีวิตทางวัตถุระดับนี้จะบรรลุถึงโดยปริยายเมื่อเราเจริญขึ้นในคริชณะจิตสำนึก

จุดมุ่งหมายอันแน่วแน่ของบุคคลในคริชนะจิตสำนึกมีพื้นฐานอยู่ที่ความรู้  วาสุเดวะฮ  สารวัม  อิทิ  มะฮาทมา  สุ-ดุรละบฺะฮฺ  บุคคลในคริชณะจิตสำนึกคือดวงวิญญาณดีที่หาได้ยากและเป็นผู้รู้อย่างสมบูรณ์ว่า  วาสุเดวะ  หรือ  คริชณะทรงเป็นรากฐานแห่งแหล่งกำเนิดของปรากฏการณ์ทั้งมวล  ด้วยการรดน้ำที่รากของต้นไม้เท่ากับเราได้แจกจ่ายน้ำไปที่ใบและกิ่งก้านสาขาโดยปริยาย  ฉะนั้น  ด้วยการปฏิบัติในคริชณะจิตสำนึกเท่ากับเป็นการรับใช้อย่างสูงสุดแด่ทุก  ๆ  คน  เช่น  รับใช้ตัวเราเองครอบครัว  สังคม  ประเทศชาติ  มนุษยชาติ  ฯลฯ  หากองค์ชรีคริชณะทรงพอพระทัยในการปฏิบัติของเรา  ทุก  ๆ  คนก็จะพึงพอใจ

อย่างไรก็ดี  การอุทิศตนเสียสละรับใช้ในคริชณะจิตสำนึก  ทำได้ดีที่สุดภายใต้คำแนะนำที่ถูกต้องของพระอาจารย์ทิพย์ซึ่งเป็นผู้แทนที่เชื่อถือได้ของคริชณะ  ท่านรู้ธรรมชาติของศิษย์และสามารถนำศิษย์ให้ปฏิบัติในคริชณะจิตสำนึกได้  ดังนั้น  การจะเป็นผู้มีความชำนาญในคริชณะจิตสำนึก  เราต้องปฏิบัติตามผู้แทนของคริชณะอย่างแน่วแน่  และเราควรน้อมรับคำสั่งสอนของพระอาจารย์ทิพย์ผู้ที่เชื่อถือได้เสมือนเป็นภารกิจแห่งชีวิตของเรา  ชรีละ  วิชวะนาทฺะ  ชัคระวารที  ทฺาคุระ  สอนเราในบทมนต์ที่มีชื่อเสียงเกี่ยวกับพระอาจารย์ทิพย์ดังนี้

“การทำให้พระอาจารย์ทิพย์พึงพอใจ  องค์ภควานก็จะทรงพึงพอพระทัย  หากพระอาจารย์ทิพย์ไม่พึงพอใจ  เราจะไม่มีโอกาสได้รับการส่งเสริมมาสู่ระดับแห่งคริชณะจิตสำนึก  ฉะนั้น  ข้าพเจ้าควรทำสมาธิและสวดมนต์ภาวนาเพื่อพระเมตตาจากพระอาจารย์ทิพย์วันละสามครั้ง  และแสดงความเคารพอย่างสูงแด่ท่าน”

อย่างไรก็ดี  กรรมวิธีทั้งหมดนี้ขึ้นอยู่กับความรู้อันสมบูรณ์ว่าดวงวิญญาณอยู่เหนือแนวความคิดทางร่างกาย  นี่ไม่ใช่เป็นเพียงทฤษฎีเท่านั้นแต่เป็นการปฏิบัติจริงเพื่อไม่เปิดโอกาสให้บุคคลได้สนองประสาทสัมผัสซึ่งปรากฏออกมาในกิจกรรมเพื่อผลประโยชน์ทางวัตถุ  ผู้ไม่มีจิตใจที่แน่วแน่มั่นคงจะถูกหันเหไปในกิจกรรมเพื่อผลประโยชน์ทางวัตถุต่าง  ๆ  นานา

บุคคลทั่วไปไม่ฉลาดเท่าไรนักอันเนื่องมาจากอวิชชา  ส่วนใหญ่จะยึดติดในกิจกรรมเพื่อผลประโยชน์ที่คัมภีร์พระเวทแนะนำไว้ในบท  คารมะ-คาณดะฺ  พวกเขาไม่ต้องการอะไรมากไปกว่าข้อเสนอให้สนองประสาทสัมผัสเพื่อหาความเพลิดเพลินในชีวิตบนสวรรค์ที่มี  สุรา  นารี  พร้อมทั้งความมั่งคั่งทางวัตถุอันเป็นปกติธรรมดา  คัมภีร์พระเวทแนะนำพิธีบูชาหลายวิธีเพื่อให้ไปสู่สวรรค์  โดยเฉพาะพิธีบูชา  จโยทิชโทมะฺ  ได้กล่าวไว้ว่าผู้ใดปรารถนาความเจริญก้าวหน้าไปสู่สวรรค์ต้องปฏิบัติพิธีบูชาเหล่านี้  และมนุษย์ผู้ด้อยปัญญาคิดว่านี่คือจุดมุ่งหมายทั้งหมดของปรัชญาพระเวท  เป็นสิ่งยากลำบากมากสำหรับผู้ที่ด้อยประสบการณ์เหล่านี้จะสถิตด้วยความมั่นใจในการปฏิบัติคริชนะจิตสำนึก  ดังเช่น  คนโง่ยึดติดอยู่กับดอกไม้ของต้นที่มีพิษโดยไม่รู้ถึงผลแห่งการยึดติดนี้  บุคคลผู้ไม่รู้แจ้งสนุกสนานอยู่กับความมั่งคั่งแห่งสวรรค์และหาความสุขทางประสาทสัมผัสก็เช่นเดียวกัน

ในบท  คารมะ-คาณดะฺ  ของคัมภีร์พระเวทได้กล่าวไว้ว่า  อพามะ  โสมัม  อมริ-  ทา  อบํูมะฺ  และ  อัคชะยยัม  ฮะ  ไว  ชาทุรมัสยะ-ยาจินะฮ  สุคริทัม  บฺะวะทิฺ  หมายความว่าผู้ปฏิบัติตนเอย่างเคร่งครัดเป็นเวลาสี่เดือน  มีสิทธิ์ดื่มเครื่องดื่ม  โสมะ-ระสะฺ  เพื่อเป็นอมตะและมีความสุขตลอดกาล  แม้ในโลกนี้บางคนกระตือรือร้นจะดื่ม  โสมะ-ระสะฺ  เพื่อให้มีสุขภาพแข็งแรงเหมาะที่จะหาความสุขในการสนองประสาทสัมผัส  บุคคลเช่นนี้ไม่มีความศรัทธาที่จะหลุดพ้นจากพันธนาการทางวัตถุ  และจะยึดมั่นมากกับพิธีการบูชาอย่างหรูหราของพระเวท  ส่วนมากเพื่อสนองประสาทสัมผัสและไม่ต้องการอะไรมากไปกว่าความสุขเหมือนชีวิตบนสวรรค์  เข้าใจว่ามีอุทยานชื่อ  นันดะนะ-คานะนะฺ  สถานที่ซึ่งเปิดโอกาสอย่างดีให้คบหาสมาคมกับนางฟ้าที่สวยสดงดงาม  และมีไวน์  โสมะ-ระสะฺ  ให้ดื่มอย่างเหลือเฟื่อความสุขทางร่างกายเช่นนี้แน่นอนว่าเป็นความใคร่  ดังนั้นจึงมีผู้ยึดติดอย่างจริงจังกับความสุขทางวัตถุที่ไม่ถาวรเช่นนี้  เสมือนดั่งตนเองเป็นเจ้าแห่งโลกวัตถุ

สะมาดิฺฺ  หมายความว่า  “จิตที่ตั้งมั่น”  พจนานุกรมพระเวท  นิรุคทิฺ  กล่าวว่า  สัมยัก  อาดีฺยะเทฺ  'สมินน  อาทมะ-ทัททวะ-ยาทฺาทมยัมฺ  “เมื่อจิตตั้งมั่นเพื่อให้เข้าใจตนเองเรียกว่าจิตอยู่ใน  สะมาดิฺ”  สะมาดิฺฺ  จะไม่เกิดขึ้นกับบุคคลผู้ฝักใฝ่ในความสุขทางประสาทสัมผัสวัตถุ  หรือผู้ที่สับสนอยู่ในสิ่งอันไม่ถาวรเหล่านี้  พวกเขาถูกลงโทษด้วยขบวนการแห่งพลังงานวัตถุ

กิจกรรมทางวัตถุทั้งหมดเกี่ยวกับกรรมและผลกรรมในสามระดับของธรรมชาติวัตถุเพื่อผลประโยชน์ซึ่งเป็นเหตุให้ถูกพันธนาการในโลกวัตถุ  คัมภีร์พระเวทส่วนใหญ่จะกล่าวถึงกิจกรรมที่ให้ผลทางวัตถุ  แล้วจึงค่อย  ๆ  พัฒนาประชาชนทั่วไปให้เจริญขึ้นจากสนามแห่งการสนองประสาทสัมผัสมาสู่ระดับทิพย์  อารจุนะทรงเป็นทั้งศิษย์และสหายขององค์ชรีคริชณะ  ทรงได้รับคำแนะนำให้ยกระดับตนเองมาสู่ระดับทิพย์แห่งปรัชญา  เวดานธะฺ  ซึ่งในตอนต้นมี  บระฮมะ-จิกยาสาฺ  หรือคำถามเกี่ยวกับองค์ภควาน  สิ่งมีชีวิตทั้งหมดในโลกวัตถุดิ้นรนด้วยความยากลำบากมากเพื่อความอยู่รอดดังนั้น  หลังจากการสร้างโลกวัตถุ  องค์ภควานทรงให้ปรัชญาพระเวทเพื่อแนะนำวิธีการดำรงชีวิตและขจัดพันธนาการทางวัตถุ  พระองค์ทรงให้ปรัชญาพระเวทเพื่อแนะนำวิธีการดำรงชีวิตและขจัดพันธนาการทางวัตถุ  เมื่อกิจกรรมเพื่อสนองประสาทสัมผัสชื่อบท  คารมะ-คาณดะฺ  สิ้นสุดลง  ก็จะเปิดโอกาสเพื่อความรู้แจ้งทิพย์ในรูปของ  อุพะนิชัดฺซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของคัมภีร์พระเวทที่มีหลายเล่ม  ดังเช่น  ภควัต-คีตาฺ  เป็นส่วนหนึ่งของคัมภีร์พระเวท  เล่มที่ห้าชื่อ  มหาภารตะฺ  หนังสือ  อุพะนิชัดฺ  จึงเป็นจุดเริ่มต้นแห่งชีวิตทิพย์

ตราบใดที่เรายังมีร่างกายวัตถุอยู่  จะมีกรรมและผลกรรมในสามระดับทางวัตถุ  เราต้องฝึกฝนความอดทนในการเผชิญหน้ากับสภาวะคู่เช่นความสุขและความทุกข์  ความเย็นและความร้อน  และจากการอดทนต่อสภาวะคู่เช่นนี้  เราจะได้รับอิสรภาพจากความวิตกกังวลอันเนื่องมาจากผลกำไรและขาดทุนระดับทิพย์นี้บรรลุได้ในคริชณะจิตสำนึกที่สมบูรณ์  เมื่อเราขึ้นอยู่กับพระราชประสงค์อันดีงามของคริชณะอย่างบริบูรณ์

พิธีกรรมและการบูชาที่กล่าวไว้ในบท  คารมะ-คาณดะฺ  ของวรรณกรรมพระเวทมีไว้เพื่อส่งเสริมการค่อย  ๆ  พัฒนาความรู้แจ้งแห่งตน  และจุดมุ่งหมายของการรู้แจ้งแห่งตนเอง  ได้กล่าวไว้อย่างชัดเจนในบทที่สิบห้าของ  ภควัต-คีตาฺ  (15.15)  ว่า  จุดมุ่งหมายของการศึกษาคัมภีร์พระเวทเพื่อให้ทราบถึงองค์ชรีคริชณะผู้ทรงเป็นแหล่งกำเนิดแรกของสรรพสิ่ง  ดังนั้น  การรู้แจ้งตนเองหมายถึงการเข้าใจคริชณะและความสัมพันธ์นิรันดรที่เรามีต่อพระองค์  ความสัมพันธ์ของสิ่งมีชีวิตที่มีต่อคริชณะ  ได้กล่าวไว้ในบทที่สิบห้าของ  ภควัต-คีตาฺ  (15.7)  เช่นกันว่า  สิ่งมีชีวิตเป็นละอองอณูของคริชณะ  ฉะนั้นการฟื้นฟูคริชณะจิตสำนึกของปัจเจกชีวิตจึงเป็นระดับที่สมบูรณ์สูงสุดของวิชาพระเวท  ชรีมัด-บฺากะวะธัมฺ  (3.33.7)  ได้ยืนยันไว้ดังต่อไปนี้

“โอ้  องค์ภควาน  บุคคลผู้สวดภาวนาพระนามอันศักดิ์สิทธิ์ของพระองค์  แม้เกิดในตระกูลต่ำ  เช่น  ชัณดาละฺ  (คนกินสุนัข)  จะสถิตในระดับสูงสุดแห่งการรู้แจ้งตนเอง  บุคคลเช่นนี้ต้องปฏิบัติการบำเพ็ญเพียรและการบูชานานัปการตามพิธีกรรมพระเวท  และศึกษาวรรณกรรมพระเวทมาแล้วหลายต่อหลายครั้งหลังจากได้อาบน้ำในสถานที่อันศักดิ์สิทธิ์ทุกแห่งของนักบุญ  บุคคลนี้พิจารณาว่าดีที่สุดในครอบครัวอารยัน”

ดังนั้น  เราต้องมีปัญญาพอที่จะเข้าใจจุดมุ่งหมายของพระเวท  โดยไม่ยึดติดกับพิธีกรรมเท่านั้น  และต้องไม่ปรารถนาจะพัฒนาตนเองไปสู่อาณาจักรสวรรค์  เพื่อคุณภาพแห่งการสนองประสาทสัมผัสที่ดีกว่า  เป็นไปไม่ได้สำหรับคนธรรมดาทั่วไปในยุคนี้  ที่จะปฏิบัติตามกฎเกณฑ์ทั้งหมดในพิธีกรรมพระเวท  หรือจะศึกษา  เวดานธะฺและ  อุพะนิชัดฺ  อย่างละเอียดถี่ถ้วน  เพราะต้องใช้เวลา  พลังงาน  ความรู้  และทรัพยากรอย่างมากมายเพื่อปฏิบัติตามจุดมุ่งหมายต่าง  ๆ  ของพระเวท  จึงเป็นไปได้ยากมากในยุคนี้  อย่างไรก็ดี  จุดประสงค์ที่ดีที่สุดของวัฒนธรรมพระเวทสามารถตอบสนองได้ด้วยการสวดภาวนาพระนามอันศักดิ์สิทธิ์ขององค์ภควาน  ดังที่องค์เชธันญะผู้จัดส่งมวลวิญญาณที่ตกต่ำ  เมื่อนักวิชาการพระเวทผู้ยิ่งใหญ่ชื่อ  พระคาชานันดะ  สะรัสวะที  ถามองค์เชธันญะว่า  ทำไมมาสวดภาวนาพระนามอันศักดิ์สิทธิ์ขององภควานเหมือนเป็นคนเจ้าอารมณ์  แทนที่จะไปศึกษาปรัชญา  เวดานธะฺ  องค์เชธันญะทรงตอบว่าพระอาจารย์เห็นว่าพระองค์ทรงเบาปัญญายิ่งนัก  ดังนั้น  ท่านจึงขอร้องให้ไปสวดภาวนาพระนามอันศักดิ์สิทธิ์ขององค์ชรีคริชณะ  พระองค์จึงทรงทำเช่นนี้และมีความปลื้มปีติสุขเหมือนคนเสียสติ  ในคะลิยุคนี้ประชาชนส่วนใหญ่เบาปัญญา  ไม่พร้อมที่จะศึกษาและเข้าใจปรัชญา  เวดานธะฺ  จุดประสงค์ที่ดีที่สุดของปรัชญา  เวดานธะฺ  จะได้รับการตอบสนองด้วยการสวดภาวนาพระนามอันศักดิ์สิทธิ์ขององค์ภควานอย่างไร้อาบัติ  เวดานธะฺ  เป็นคำสุดท้ายของปรัชญาพระเวท  ผู้เขียนและผู้รู้ปรัชญาเวดานธะคือองค์ชรีคริชณะฺ  และนักเวดานธะฺสูงสุดคือดวงวิญญาณผู้ยิ่งใหญ่ที่มีความสุขในการสวดภาวนาพระนามอันศักดิ์สิทธิ์ขององค์ภควาน  นี่คือจุดมุ่งหมายสูงสุดแห่งความเร้นลับของคัมภีร์พระเวททั้งหมด

ณ  ที่นี้  พิจารณาได้สามประเด็นคือ  หน้าที่ที่กำหนดไว้  การทำงานตามอำเภอใจ  และการอยู่เฉย  ๆ  หน้าที่ที่กำหนดไว้คือคำสั่งที่ได้รับให้ทำกิจกรรมตามระดับแห่งธรรมชาติวัตถุที่ตนได้มา  งานตามอำเภอใจหมายถึงงานที่ทำไปโดยไม่ได้รับอนุญาตจากผู้ที่เชื่อถือได้  และการอยู่เฉย  ๆ  คือไม่ทำตามหน้าที่ที่กำหนดไว้  องค์ภควานทรงมิได้แนะนำให้อารจุนะทรงอยู่เฉย  ๆ  แต่ให้ปฏิบัติตามหน้าที่ของตนที่ได้กำหนดไว้  โดยไม่ยึดติดกับผลงาน  ผู้ที่ยึดติดกับผลของงานก็เป็นต้นเหตุแห่งการทำงานเช่นกัน  ดังนั้น  เขาจะได้รับความสุขหรือความทุกข์จากผลกรรม

หน้าที่ที่กำหนดไว้แบ่งออกเป็นสามประเภท  คือ  งานประจำ  งานฉุกเฉิน  และงานที่ปรารถนา  งานประจำคือการปฏิบัติตามข้อบังคับตามคำสั่งของพระคัมภีร์โดยไม่หวังผล  เป็นการกระทำในระดับแห่งความดี  การทำงานเพื่อหวังผลจะเป็นเหตุแห่งพันธนาการ  ดังนั้น  งานประเภทนี้ไม่เป็นสิริมงคล  ทุกคนมีสิทธ์ิเบื้องต้นเกี่ยวกับหน้าที่ที่กำหนดไว้  แต่ควรทำโดยไม่ยึดติดกับผล  พันธหน้าที่ที่ไม่มีส่วนได้ส่วนเสียเช่นนี้จะนำเราไปสู่หนทางแห่งอิสรภาพโดยไม่ต้องสงสัย

ฉะนั้น  องค์ภควานทรงแนะนำอารจุนะให้ต่อสู้ในฐานะที่เป็นหน้าที่โดยไม่ยึดติดกับผล  การอยู่เฉย  ๆ  ของอารจุนะในสนามรบเป็นการยึดติดอีกด้านหนึ่ง  การยึดติดเช่นนี้จะไม่นำเราไปสู่หนทางแห่งความหลุดพ้น  การยึดติดใด  ๆ  ไม่ว่าจะในเชิงบวกหรือเชิงลบเป็นเหตุแห่งพันธนาการ  การอยู่เฉย  ๆ  เป็นบาป  ฉะนั้น  การต่อสู้ตามหน้าที่จึงเป็นวิถีทางเดียวที่เป็นสิริมงคลเพื่อความหลุดพ้นของอารจุนะ

คริชณะตรัสแด่อารจุนะว่าควรปฏิบัติโยคะ  และโยคะที่ว่านี้คืออะไร?  โยคะหมายถึงการตั้งสมาธิจิตอยู่ที่บุคลิกภาพสูงสุดด้วยการควบคุมประสาทสัมผัสที่คอยรบกวนอยู่เสมอ  และใครคือบุคลิกภาพสูงสุด?  บุคลิกภาพสูงสุดคือองค์ภควาน  เพราะว่าพระองค์ทรงเป็นผู้ตรัสสั่งให้อารจุนะต่อสู้  อารจุนะจึงไม่เกี่ยวข้องกับผลของการต่อสู้ผลกำไรหรือชัยชนะเป็นความรับผิดชอบของคริชณะ  อารจุนะเพียงแต่ได้รับคำแนะนำให้ปฏิบัติตามคำสั่งของคริชณะ  การปฏิบัติตามคำสั่งของคริชณะคือโยคะที่แท้จริง  และวิธีการปฏิบัติเช่นนี้เรียกว่าคริชณะจิตสำนึก  ด้วยคริชณะจิตสำนึกเท่านั้นเราจึงสามารถยกเลิกความรู้สึกว่าเป็นเจ้าของ  เราต้องมาเป็นผู้รับใช้ของคริชณะหรือเป็นผู้รับใช้ของผู้รับใช้ของคริชณะ  นี่คือวิธีที่ถูกต้องในการปฏิบัติหน้าที่ในคริชณะจิตสำนึก  ซึ่งเป็นสิ่งเดียวที่สามารถช่วยให้เราได้ปฏิบัติโยคะ

อารจุนะทรงเป็น  คชัทริยะฺ  ดังนั้น  จึงร่วมอยู่ในสถาบัน  วารณาชระมะ-ดฺารมะฺได้กล่าวไว้ใน  วิชณุ  พุราณะฺ  ว่า  จุดมุ่งหมายทั้งหมดใน  วารณาชระมะ-ดฺารมะฺ  คือการทำให้พระวิชณุทรงพอพระทัย  ไม่มีใครควรทำให้ตนเองพึงพอใจเหมือนกฏเกณฑ์ในโลกวัตถุ  แต่เราควรทำให้คริชณะทรงพอพระทัย  ดังนั้น  นอกจากเราจะทำให้คริชณะทรงพอพระทัย  มิฉะนั้น  เราจะไม่สามารถปฏิบัติตามหลัก  วารณาชระมะ-ดฺารมะฺ  อย่างถูกต้องได้  ในทางอ้อมอารจุนะทรงได้รับคำแนะนำให้ปฏิบัติตามที่คริชณะทรงสั่ง

ผู้ที่เข้าใจสถานภาพพื้นฐานของตนเองอย่างแท้จริงว่าเป็นผู้รับใช้นิรันดรขององค์ภควาน  ยกเลิกกิจกรรมอื่น  ๆ  ทั้งหมดนอกจากการทำงานในคริชณะจิตสำนึก  ดังที่อธิบายไว้แล้ว  บุดดิฺ-โยกะฺ  หมายถึงการรับใช้ทิพย์แด่องค์ภควานด้วยความรัก  การอุทิศตนเสียสละรับใช้เช่นนี้เป็นวิธีการทำงานที่ถูกต้องของสิ่งมีชีวิต  คนโลภเท่านั้นที่ปรารถนาจะหาความสุขกับผลงานของตนเองซึ่งทำให้ถูกพันธนาการทางวัตถุมากยิ่งขึ้น  นอกจากการทำงานในคริชณะจิตสำนึกแล้วกิจกรรมอื่นทั้งหลายเป็นที่น่ารังเกียจเพราะว่าจะผูกมัดผู้กระทำให้เวียนว่ายอยู่ในวัฏจักรแห่งการเกิดและการตายตลอดไปฉะนั้น  เราไม่ควรปรารถนาที่จะเป็นต้นเหตุของงาน  ทุกสิ่งทุกอย่างควรทำไปในคริชณะจิตสำนึกเพื่อให้คริชณะทรงพอพระทัย  คนโลภไม่รู้ว่าควรใช้ทรัพย์สินความร่ำรวยที่ตนได้มาอันเนื่องมาจากความโชคดีหรือจากการทำงานหนักอย่างไร  เราควรใช้พลังงานทั้งหมดทำงานในคริชณะจิตสำนึกซึ่งจะทำให้ชีวิตเราประสบความสำเร็จ  ไม่เหมือนกับคนโลภผู้อับโชคที่ไม่รู้จักใช้พลังงานมนุษย์ในการรับใช้องค์ภควาน

แต่ละชีวิตได้สะสมผลกรรมต่าง  ๆ  ทั้งดีและชั่วนับตั้งแต่สมัยดึกดำบรรพ์  เมื่อเป็นเช่นนี้เราจึงอยู่ในอวิชชาตลอดเวลาเกี่ยวกับสถานภาพพื้นฐานอันแท้จริงของเราอวิชชานี้สามารถขจัดออกไปได้ด้วยคำสั่งสอนของภควัต-คีตาฺ  ที่สอนให้เราศิโรราบต่อองค์ชรีคริชณะในทุก  ๆ  ด้าน  และมีอิสรภาพจากโซ่ตรวนในการเป็นเหยื่อแห่งกรรมและผลกรรมชาติแล้วชาติเล่า  ดังนั้น  อารจุนะทรงได้รับคำแนะนำให้ปฏิบัติงานในคริชณะจิตสำนึกซึ่งเป็นวิธีที่ทำให้บริสุทธิ์จากผลกรรม

สิ่งมีชีวิตผู้หลุดพ้น  อยู่  ณ  สถานที่ที่ไม่มีความทุกข์ทางวัตถุ  บฺากะวะธัมฺ(10.14.58)  กล่าวว่า

“สำหรับผู้ที่ยอมรับเอาพระบาทรูปดอกบัวขององค์ภควานมาเป็นนาวา  องค์ภควานผู้ทรงเป็นที่พึ่งของสรรพสิ่งที่ปรากฏอยู่ในจักรวาล  ทรงมีชื่อเสียงในพระนาม  มุคุนดะหรือผู้ให้  มุคทิฺ  (ความหลุดพ้น)  ทำให้มหาสมุทรแห่งโลกวัตถุกลายมาเป็นน้ำที่อยู่ในรอยเท้าของลูกวัว  พะรัม  พะดัมฺ  คือสถานที่ที่ไม่มีความทุกข์ทางวัตถุ  หรือ  ไวคุณธฺะฺ  ซึ่งเป็นจุดมุ่งหมาย  ไม่ใช่สถานที่ที่มีภยันตรายอยู่ทุกฝีก้าวในชีวิต”

เนื่องด้วยอวิชชา  ทำให้เราไม่รู้ว่าโลกวัตถุนี้เป็นสถานที่ที่มีความทุกข์และมีภยันตรายอยู่ทุกฝีก้าว  อวิชชาเท่านั้นที่ทำให้ผู้ด้อยปัญญาพยายามปรับสถานการณ์ด้วยกิจกรรมเพื่อผลประโยชน์ทางวัตถุ  โดยคิดว่าผลแห่งการกระทำเช่นนี้จะทำให้ตนเองมีความสุข  โดยไม่รู้ว่าไม่มีร่างกายวัตถุชนิดใดไม่ว่าจะอยู่ที่ไหนภายในจักรวาลวัตถุนี้สามารถมีชีวิตอยู่ได้โดยไม่มีความทุกข์  ความทุกข์ในชีวิตเช่น  การเกิด  การตาย  ความแก่  และโรคภัยต่าง  ๆ  มีอยู่ทุกหนทุกแห่งภายในโลกวัตถุ  แต่ผู้ที่เข้าใจสถานภาพพื้นฐานอันแท้จริงของตนเองว่าเป็นผู้รับใช้นิรันดรขององค์ภควาน  และทราบถึงสถานภาพของบุคลิกภาพแห่งองค์ภควาน  ปฏิบัติตนรับใช้พระองค์ด้วยความรักทิพย์  หลังจากนี้เราจะเป็นผู้มีคุณวุฒิที่จะเข้าไปในโลก  ไวคุณธฺะฺ  สถานที่ที่ทุกชีวิตไม่มีความทุกข์ทางวัตถุ  ไม่มีอิทธิพลของเวลาและความตาย  การทราบถึงสถานภาพพื้นฐานของตัวเรา  หมายถึงการทราบสถานภาพอันประเสริฐขององค์ภควานเช่นกัน  ผู้ที่คิดผิด  ๆ  ว่า  สถานภาพของสิ่งมีชีวิตและสถานภาพขององค์ภควานอยู่ในระดับเดียวกัน  แน่นอนว่าผู้นั้นอยู่ในความมืดมน  ดังนั้น  เขาจะไม่สามารถปฏิบัติการอุทิศตนเสียสละรับใช้แด่องค์ภควานได้  แต่จะพยายามเป็นองค์ภควานเสียเอง  ซึ่งเป็นการปูทางเพื่อวัฏจักรแห่งการเกิดและการตายผู้ที่เข้าใจว่าสถานภาพของตนคือผู้รับใช้และหันมารับใช้องค์ภควาน  ทันใดนั้นเขามีสิทธิ์ิเข้าไปสู่  ไวคุณธฺะ  โลคะฺ  การรับใช้องค์ภควานเรียกว่า  คารมะ-โยกะฺ  หรือ  บุดดิฺ-โยกะฺหรือในคำพูดง่าย  ๆ  คือการอุทิศตนเสียสละรับใช้แด่องค์ภควาน

มีตัวอย่างที่ดีมากมายในชีวิตสาวกผู้ยิ่งใหญ่ขององค์ภควาน  ด้วยการอุทิศตนเสียสละรับใช้แด่องค์ภควานทำให้ท่านไม่สนใจใยดีต่อพิธีกรรมของพระเวท  เมื่อผู้ใดเข้าใจคริชณะและความสัมพันธ์ระหว่างตนเองกับคริชณะอย่างแท้จริง  โดยธรรมชาติเขาจะไม่สนใจกับพิธีกรรมเพื่อผลประโยชน์ทางวัตถุ  แม้จากพราหมณ์ผู้มีประสบการณ์  ชรีมาดฺะเวนดระ  พุรี  สาวกและอารชารยะผู้ยิ่งใหญ่  ในสายของสาวก  กล่าวว่า

“โอ้  การสวดมนต์ของข้าวันละสามครั้ง  จงเจริญ!  โอ้  ข้าขอแสดงความเคารพแด่การอาบน้ำ!  โอ้  เทวดา!  โอ้  บรรพบุรุษ!  โปรดให้อภัยแด่ข้าที่ไม่สามารถแสดงความเคารพแด่ท่าน  ไม่ว่าจะนั่งอยู่ที่ไหนข้าจะระลึกถึงแต่ผู้สืบราชวงศ์อันยิ่งใหญ่แห่งราชวงศ์ยะดุ(คริชณะ)  ผู้เป็นศัตรูของคัมสะ  เช่นนี้  ทำให้ข้าปราศจากพันธนาการแห่งบาปทั้งมวล  ข้าคิดว่าเท่านี้ก็เพียงพอแล้วสำหรับตัวข้า”

พิธีกรรมต่าง  ๆ  ของพระเวทบังคับใช้สำหรับนวกะ  เช่น  การทำความเข้าใจกับบทมนต์ทั้งหมดวันละสามครั้ง  การอาบน้ำในตอนเช้า  การแสดงความเคารพต่อบรรพบุรุษ  ฯลฯ  หากเราอยู่ในคริชณะจิตสำนึกอย่างสมบูรณ์และปฏิบัติตนรับใช้องค์ภควานด้วยความรักทิพย์  เราจะไม่สนใจใยดีต่อกฎเกณฑ์เหล่านี้  เพราะว่าเราได้บรรลุถึงความสมบูรณ์แล้ว  หากสามารถบรรลุถึงระดับความเข้าใจด้วยการรับใช้องค์ภควาน  ชรีคริชณะ  เราไม่จำเป็นต้องปฏิบัติการบำเพ็ญเพียรและการบูชาต่าง  ๆ  ที่แนะนำไว้ในพระคัมภีร์อีกต่อไป  ในทำนองเดียวกัน  หากว่าเราไม่เข้าใจจุดมุ่งหมายของพระเวทว่าให้เข้าถึงคริชณะ  และมัวแต่ปฏิบัติตามพิธีกรรมต่าง  ๆ  ฯลฯ  เราจะสูญเสียเวลาไปโดยเปล่าประโยชน์กับการกระทำเช่นนี้  บุคคลในคริชณะจิตสำนึกข้ามพ้นขีดจำกัดของ  ชับดะ-บระฮมะฺ  หรือขอบเขตแห่งพระเวท  และ  อุพะนิชัดฺ

เมื่อกล่าวว่าบุคคลนี้อยู่ในสมาธิ  หรือ  สะมาดิฺฺ  หมายความว่าผู้นั้นมีคริชณะจิตสำนึกอย่างบริบูรณ์  ผู้อยู่ใน  สะมาดิฺฺ  ที่สมบูรณ์รู้แจ้งถึง  บระฮมัน  พะระมาทมาฺและ  บฺะกะวานฺ  ความสมบูรณ์สูงสุดแห่งการรู้แจ้งแห่งตนคือการเข้าใจอย่างถูกต้องว่าตนเองเป็นผู้รับใช้นิรันดรของคริชณะ  ภารกิจเดียวของตนคือการปฏิบัติหน้าที่ในคริชณะจิตสำนึก  บุคคลในคริชณะจิตสำนึกหรือสาวกผู้มีความมั่นคงต่อองค์ภควาน  จะไม่ถูกรบกวนจากสำนวนโวหารของคัมภีร์พระเวทหรือไปปฏิบัติกิจกรรมเพื่อผลทางวัตถุให้เจริญขึ้นไปสู่สวรรค์  ในคริชณะจิตสำนึกเรามีความสัมพันธ์กับคริชณะโดยตรง  และคำแนะนำทั้งหมดของคริชณะเราอาจเข้าใจได้จากระดับทิพย์นี้  ด้วยการกระทำเช่นนี้เรามั่นใจได้ว่าจะบรรลุผลและได้รับความรู้ที่แท้จริงอย่างแน่นอน  เราเพียงแต่ต้องปฏิบัติตามคำสั่งของคริชณะหรือพระอาจารย์ทิพย์ซึ่งเป็นผู้แทนของพระองค์

ดังที่ทุกคนมีลักษณะอาการเฉพาะตนในสถานการณ์เฉพาะของตน  เช่นเดียวกัน  ผู้ที่มีคริชณะจิตสำนึกก็มีธรรมชาติเฉพาะตน  เช่น  การพูด  การเดิน  การคิดและความรู้สึก  ฯลฯ  คนรวยจะมีลักษณะอาการที่ส่อให้เห็นว่าเขาเป็นคนรวย  คนเป็นโรคมีอาการที่แสดงให้รู้ว่าเขาเป็นโรค  คนได้รับการศึกษาสูงก็มีลักษณะอาการของตนดังนั้น  ผู้มีจิตสำนึกทิพย์แห่งคริชณะก็มีลักษณะอาการเฉพาะตัวในการกระทำสิ่งต่าง  ๆเราสามารถทราบลักษณะอาการเฉพาะตัวนี้ได้จาก  ภควัต-คีตาฺ  สิ่งสำคัญที่สุดคือผู้มีคริชณะจิตสำนึกพูดอย่างไร  เพราะการพูดเป็นคุณสมบัติสำคัญที่สุดของมนุษย์  ได้กล่าวไว้ว่า  คนโง่จะไม่มีใครรู้ถ้าหากเขาไม่พูด  และคนโง่ที่แต่งตัวดีจะไม่มีใครรู้นอกจากเขาพูด  ทันทีที่พูดออกมาเขาจะเปิดเผยตนเองออกมา  ลักษณะอาการที่เห็นได้ชัดเจนของผู้มีคริชณะจิตสำนึกคือเขาจะพูดถึงแต่คริชณะและเรื่องราวที่เกี่ยวกับคริชณะเท่านั้นลักษณะอาการอื่น  ๆ  จะตามมาโดยปริยาย  ดังจะกล่าวต่อไป

บฺากะวะธัมฺ  ยืนยันว่าบุคคลใดที่มีคริชณะจิตสำนึกอย่างสมบูรณ์  หรืออุทิศตนรับใช้องค์ภควานจะมีคุณสมบัติที่ดีทั้งหมดของนักปราชญ์ผู้ยิ่งใหญ่  ในขณะที่ผู้ที่มิได้สถิตในระดับทิพย์นี้จะไม่มีคุณสมบัติที่ดีเลย  เพราะว่าเขาจะพึ่งแต่การคาดคะเนทางจิตใจของตนเองอย่างแน่นอน  ดังนั้นจึงกล่าวได้อย่างถูกต้อง  ณ  ที่นี้ว่าเราต้องยกเลิกความต้องการทางประสาทสัมผัสทั้งหมดซึ่งเกิดขึ้นจากการคาดคะเนของจิตใจความต้องการทางประสาทสัมผัสนี้ไม่สามารถหยุดอย่างผิดธรรมชาติได้  แต่ทันทีที่เราเริ่มปฏิบัติในคริชณะจิตสำนึก  ความต้องการทางประสาทสัมผัสจะบรรเทาลงโดยปริยายโดยไม่ต้องพยายามเป็นพิเศษ  ฉะนั้น  เราต้องปฏิบัติตนในคริชณะจิตสำนึกโดยไม่ลังเล  เพราะการอุทิศตนเสียสละรับใช้นี้  จะช่วยนำเรามาสู่ระดับจิตสำนึกทิพย์ทันทีจิตวิญญาณที่พัฒนาสูงแล้วจะมีความพึงพอใจในตนเองเสมอ  ด้วยสำนึกที่ว่าตนเองเป็นผู้รับใช้ขององค์ภควาน  บุคคลผู้สถิตในระดับทิพย์เช่นนี้จะไม่มีความต้องการทางประสาทสัมผัสอันเนื่องมาจากลัทธิวัตถุนิยมที่ไม่สำคัญ  แต่เขาจะมีความสุขอยู่เสมอในสภาวะธรรมชาติแห่งการรับใช้องค์ภควานนิรันดร

คำว่า  มุนิฺ  หมายถึงผู้ที่สามารถรบกวนจิตใจตนเองด้วยวิธีต่าง  ๆ  จากการคาดคะเนทางจิตโดยไม่มีข้อสรุปอย่างแท้จริง  กล่าวไว้ว่า  มุนิฺ  ทุกรูปมีมุมมองที่แตกต่างกันหากไม่มีมุมมองที่ต่างจาก  มุนิฺ  อื่นจะเรียกว่าเป็น  มุนิฺ  ไม่ได้  ตามคำนิยาม  นาสาพ  ริชิร  ยัสยะ  มะทัม  นะ  บินนัม  (มะฮาบฺาระทะ,  วะนะ-พารวะฺ  313.117)  แต่  สทิทะ-ดีร  มุนิฺ  ที่องค์ภควานตรัส  ณ  ที่นี้  แตกต่างจาก  มุนิฺ  ทั่วไป  สทิทะ-ดีร  มุนิฺ  อยู่ใน  คริชณะจิตสำนึกเสมอเพราะได้เสร็จสิ้นจากภารกิจการคาดคะเนสร้างสรรค์ทั้งปวง  ท่านได้ชื่อว่า  พระชาน-  ทะ-นิฮเชชะ-มะโน-ระทฺานทะระ  (สโททระ-รัทนะฺ  43)  หรือผู้ที่ข้ามพ้นระดับแห่งการคาดคะเนทางจิตใจ  และได้ผลสรุปว่า  องค์ชรีคริชณะหรือวาสุเดวะคือทุกสิ่งทุกอย่าง(วาสุเดวะฮ  สารวัม  อิทิ  สะ  มะฮาทมา  สุ-ดุรละบฺะฮ)ฺ  ท่านได้ชื่อว่า  มุนิฺ  ผู้มีจิตใจมั่นคงผู้ที่มีคริชณะจิตสำนึกอย่างสมบูรณ์เช่นนี้จะไม่ถูกรบกวนจากการรุกรานของความทุกข์สามคำรบ  เพราะท่านน้อมรับความทุกข์ทั้งหมดว่าเป็นพระเมตตาขององค์ภควาน  และคิดว่าตนเองควรได้รับทุกข์ทรมานมากกว่านี้อันเนื่องมาจากกรรมเก่า  และยังเห็นอีกว่าด้วยพระกรุณาธิคุณขององค์ภควานที่ทำให้ความทุกข์ได้รับการลดโทษจนถึงขีดต่ำสุดลักษณะเดียวกัน  เมื่อได้รับความสุขท่านจะส่งมอบให้แด่องค์ภควานและคิดว่าตนเองไม่ควรค่ากับความสุขนี้  สำนึกว่าด้วยพระกรุณาธิคุณขององค์ภควานเท่านั้นท่านจึงได้มาอยู่ในสภาวะที่สะดวกสบายเช่นนี้  และทำให้สามารถปฏิบัติรับใช้พระองค์ได้ดียิ่งขึ้น  สำหรับการรับใช้องค์ภควานท่านจะมีความกล้าหาญและตื่นตัวเสมอ  โดยไม่มีอิทธิพลของการยึดติดหรือการไม่ยึดติดใด  ๆ  มาครอบงำ  การยึดติดหมายถึงยอมรับเอาบางสิ่งเพื่อสนองประสาทสัมผัสและการไม่ยึดติดคือปราศจากการยึดติดกับการสนองประสาทสัมผัสเช่นนี้  แต่ผู้ที่ตั้งมั่นในคริชณะจิตสำนึกจะไม่มีทั้งการยึดติดและการไม่ยึดติดเพราะท่านได้อุทิศชีวิตเพื่อการรับใช้องค์ภควานเท่านั้น  ดังนั้น  จึงไม่มีความโกรธเลยแม้ว่าความพยายามจะไม่ประสบผลสำเร็จ  บุคคลในคริชณะจิตสำนึกจะมีความมั่นใจอยู่เสมอไม่ว่าจะสำเร็จหรือล้มเหลว

จะมีการเปลี่ยนแปลงขนานใหญ่ในโลกวัตถุอยู่เสมอซึ่งอาจจะดีหรือเลว  ผู้ที่ไม่ถูกรบกวนจากการเปลี่ยนแปลงทางวัตถุเช่นนี้  ผู้ที่ไม่เสน่หากับความดีหรือความชั่วเข้าใจได้ว่าเป็นผู้มีความมั่นคงในคริชณะจิตสำนึก  ตราบใดที่เรายังอยู่ในโลกวัตถุจะมีทั้งดีและชั่วอยู่เสมอเพราะว่าโลกใบนี้เต็มไปด้วยสภาวะคู่  แต่ผู้ที่มั่นคงในคริชณะจิตสำนึกจะไม่เสน่หากับความดีหรือความชั่ว  เพราะเขาสนใจแต่คริชณะผู้ทรงไว้ซึ่งความดีทั้งหมดอย่างสมบูรณ์บริบูรณ์เท่านั้น  จิตสำนึกในคริชณะเช่นนี้จะสถิตตนเองให้อยู่ในสภาวะทิพย์โดยสมบูรณ์  เรียกตามศัพท์เทคนิคว่า  สะมาดิฺฺ

การทดสอบโยคี  สาวก  หรือดวงวิญญาณผู้รู้แจ้งแห่งตน  คือเขาสามารถควบคุมประสาทสัมผัสตามแผนของตนเองได้  อย่างไรก็ดี  คนส่วนใหญ่เป็นทาสของประสาทสัมผัสจึงให้ประสาทสัมผัสเป็นผู้นำทาง  นี่คือคำตอบต่อคำถามที่ว่าโยคีสถิตอย่างไร  ประสาทสัมผัสเปรียบเสมือนงูพิษที่ต้องการทำอะไรตามอำเภอใจอย่างไร้กฎเกณฑ์  โยคีหรือสาวกจะต้องเข็มแข็งมากในการควบคุมงู  เหมือนกับหมองูผู้ไม่ยอมปล่อยให้งูเลื้อยไปอย่างอิสระ  มีกฎเกณฑ์มากมายในพระคัมภีร์ที่เปิดเผย  บ้างเป็นข้อห้าม  บ้างเป็นข้อปฏิบัติ  นอกจากว่าเราสามารถทำตามข้อห้ามและข้อปฏิบัติ  และควบคุมตนเองจากความสุขทางประสาทสัมผัส  มิฉะนั้น  เป็นไปไม่ได้ที่จะมีความแน่วแน่มั่นคงในคริชณะจิตสำนึก  ตัวอย่างที่ดีที่สุด  ณ  ที่นี้คือเต่า  ไม่ว่าในขณะใดเต่าสามารถหดประสาทสัมผัสของตนเองให้เข้ามาอยู่ภายในกระดอง  และยืดออกมาใหม่เมื่อต้องการใช้งาน  ทำนองเดียวกัน  ประสาทสัมผัสของบุคคลในคริชณะจิตสำนึกใช้เฉพาะในจุดมุ่งหมายเพื่อรับใช้องค์ภควานเท่านั้น  มิฉะนั้น  จะดึงกลับมา  อารจุนะทรงได้รับคำสั่งสอนณ  ที่นี้  ให้ใช้ประสาทสัมผัสของพระองค์เพื่อรับใช้องค์ภควาน  แทนที่จะใช้เพื่อความพึงพอใจของตนเอง  การรักษาประสาทสัมผัสไว้เพื่อรับใช้องค์ภควานอยู่เสมอ  คือตัวอย่างเปรียบเทียบกับเต่าที่สามารถรักษาประสาทสัมผัสของตนเองไว้ให้อยู่ภายในได้

นอกจากเราสถิตในระดับทิพย์  มิฉะนั้น  เป็นไปไม่ได้ที่จะหยุดแสวงหาความสุขทางประสาทสัมผัส  วิธีการควบคุมความสุขทางประสาทสัมผัสด้วยกฎเกณฑ์เหมือนกับการจำกัดอาหารบางชนิดสำหรับผู้ป่วย  อย่างไรก็ดี  คนป่วยไม่ชอบทั้งการควบคุมและการสูญเสียรสอาหาร  ในทำนองเดียวกันการจำกัดประสาทสัมผัสด้วยวิธีปฏิบัติธรรมเช่น  อัชทางกะ-โยกะฺ  ในเรื่องของ  ยะมะ,  นิยะมะ,  อาสะนะ,  พราณายามะ,  พรัทยาฮาระ,  ดฺาระณา,  ดฺยานะฺ,  ฯลฯ  แนะนำไว้สำหรับผู้ด้อยปัญญาที่ไม่รู้อะไรดีไปกว่านี้  แต่สำหรับผู้ที่ได้รับรสแห่งความสง่างามของบุคลิกภาพสูงสุดแห่งพระเจ้าชรีคริชณะ  ในขณะที่เจริญก้าวหน้าในคริชณะจิตสำนึก  จะไม่มีรสสำหรับสิ่งของวัตถุที่ตายซากอีกต่อไป  ฉะนั้น  ข้อจำกัดมีไว้สำหรับนวกะผู้ด้อยปัญญาเพื่อให้ชีวิตก้าวหน้าในวิถีทิพย์  แต่การจำกัดเช่นนี้จะเป็นผลดีจนกระทั่งเราได้รับรสอันแท้จริงในคริชณะจิตสำนึก  เมื่อมี  คริชณะจิตสำนึกอย่างแท้จริง  เราจะสูญเสียรสชาติในสิ่งที่ตายซากไปโดยปริยาย

มีนักบุญผู้คงแก่เรียน  นักปราชญ์  และนักทิพย์นิยมมากมายที่พยายามเอาชนะประสาทสัมผัส  แต่ถึงจะพยายามอย่างไร  แม้ผู้เก่งกาจที่สุดบางครั้งยังพ่ายแพ้ตกลงมาเสพสุขทางประสาทสัมผัสวัตถุอันเนื่องมาจากจิตใจที่หวั่นไหว  แม้แต่  วิชวามิทระ  ผู้เป็นทั้งนักปราชญ์ที่ยิ่งใหญ่และโยคีที่สมบูรณ์ได้ถูกนาง  เมนะคา  ยั่วยวนให้ไปเสพสุขทางเพศ  ถึงแม้ว่าโยคีพยายามจะควบคุมประสาทสัมผัสด้วยการบำเพ็ญเพียรอย่างหนักและฝึกโยคะด้วยวิธีการต่าง  ๆ  แน่นอนว่ามีตัวอย่างคล้ายคลึงกันนี้อีกมากในประวัติศาสตร์โลก  ฉะนั้น  จึงเป็นการยากมากที่จะควบคุมจิตใจและประสาทสัมผัสโดยไม่มีคริชณะจิตสำนึกอย่างสมบูรณ์  หากไม่ใช้จิตใจทำสมาธิอยู่ที่คริชณะเราจะไม่สามารถหยุดกิจกรรมทางวัตถุได้  ชรี  ยามุนาชารยะ  นักบุญและสาวกผู้ยิ่งใหญ่ได้ให้ตัวอย่างเชิงปฏิบัติดังนี้

“ตั้งแต่นำจิตใจมาปฏิบัติรับใช้พระบาทรูปดอกบัวขององค์ชรีคริชณะอาตมาได้รับความสุขในอารมณ์ทิพย์ที่สดใหม่อยู่เสมอ  เมื่อใดที่เริ่มคิดถึงเรื่องเพศสัมพันธ์กับผู้หญิงอาตมาจะเมินหน้าหนีทันที  และถ่มน้ำลายให้กับความคิดเช่นนี้”

คริชณะจิตสำนึกมีความสวยงามแบบทิพย์จนทำให้ความสุขทางวัตถุหมดรสชาติไปโดยปริยาย  เหมือนกับคนที่หิวโหยเมื่อได้รับประทานอาหารที่มีคุณค่าทางอาหารในปริมาณที่เพียงพอจะรู้สึกพึงพอใจ  มะฮาราจะ  อัมบะรีชะ  ทรงได้รับชัยชนะจากโยคีผู้ยิ่งใหญ่  ดุรวาสา  มุนิ  เพียงเพราะว่าจิตใจของพระองค์ทรงปฏิบัติอยู่ในคริชณะจิตสำนึก  (สะ  ไว  มะนะฮ  คริชณะ-พะดาระวินดะโยร  วะชามสิ  ไวคุณธฺะ-  กุณานุวารณะเนฺ)

แนวคิดสูงสุดแห่งความสมบูรณ์ของโยคะ  คือคริชณะจิตสำนึกซึ่งได้อธิบายไว้อย่างชัดเจนในโศลกนี้  นอกจากเราจะมีคริชณะจิตสำนึกแล้ว  เป็นไปไม่ได้เลยที่จะควบคุมประสาทสัมผัสไว้ได้  ดังที่กล่าวไว้ข้างต้นว่า  ดุรวาสา  มุนิ  ผู้ยิ่งใหญ่  มีเรื่องบาดหมางกับ  มะฮาราจะ  อัมบะรีชะ,  ดุรวาสา  มุนิ  เกิดโมโหโดยที่ควรหลีกเลียงได้เพราะทะนงตนจึงไม่สามารถควบคุมประสาทสัมผัสของตนเองได้  อีกด้านหนึ่งกษัตริย์แม้จะไม่ใช่โยคีหรือเป็นผู้มีฤทธิ์เช่น  มุนิฺ  แต่ทรงเป็นสาวกขององค์ภควาน  ทรงอดทนและนิ่งเฉยต่อความไม่ยุติธรรมของ  มุนิฺ  จนได้รับชัยชนะ  เป็นเพราะกษัตริย์ทรงสามารถควบคุมประสาทสัมผัสของพระองค์ไว้ได้  ได้กล่าวถึงคุณสมบัติที่ดีใน  ชรีมัด-บฺากะวะธัมฺ(9.4.18-20)  ดังต่อไปนี้

“กษัตริย์  อัมบะรีชะ  ทรงตั้งมั่นจิตใจของพระองค์อยู่ที่พระบาทรูปดอกบัวขององค์ชรีคริชณะ  ทรงใช้พระราชดำรัสอธิบายถึงอาณาจักรขององค์ภควาน  ทรงใช้พระหัตถ์ทำความสะอาดวัดขององค์ภควาน  ใช้พระกรรณสดับฟังลีลาขององค์ภควาน  ใช้พระเนตรดูรูปลักษณ์ขององค์ภควาน  ใช้พระวรกายสัมผัสร่างของสาวก  ใช้พระนาสิกดมกลิ่นดอกไม้ที่ถวายให้พระบาทรูปดอกบัวขององค์ภควาน  ใช้พระชิวหาลิ้มรสใบ  ทุละสีฺที่ถวายให้องค์ภควาน  ใช้พระบาทเดินทางไปยังสถานที่ศักดิ์สิทธิ์ที่มีวัดขององค์ภควานอยู่  ใช้พระเศียรถวายความเคารพแด่องค์ภควาน  และทรงใช้พระราชประสงค์เพื่อให้พระราชประสงค์ขององค์ภควานสมปรารถนา  ฯลฯ  คุณสมบัติทั้งหมดนี้ทรงทำให้กษัตริย์อัมบะรีชะ  เหมาะสมที่จะเป็นสาวก  มัท-พะระฺ  ขององค์ภควาน”

คำว่า  มัท-พะระฺ  มีความสำคัญมาก  ณ  ที่นี้  เราจะมาเป็น  มัท-พะระฺ  ได้อย่างไรได้อธิบายไว้ในชีวิตของ  มะฮาราจะ  อัมบะรีชะ,  ชรีละ  บะละเดวะ  วิทยาบํูชะณะนักวิชาการและอาชรยะผู้ยิ่งใหญ่ในสายของ  มัท-พะระฺ  กล่าวว่า  มัด-บัคธิ-พระบฺา  เวนะ  สารเวนดริยะ-วิจะยะ-พูรวิคา  สวาทมะ-ดริชทิฮ  สุละเบฺทิ  บฺาวะฮฺ  “ประสาทสัมผัสสามารถควบคุมได้อย่างสมบูรณ์ด้วยพลังแห่งการอุทิศตนเสียสละรับใช้คริชณะเท่านั้น”  บางครั้งได้ให้ไฟไว้เป็นตัวอย่างเช่นกันว่า  “เสมือนดั่งเปลวไฟเผาไหม้ทุกสิ่งทุกอย่างภายในห้อง  พระวิชณุผู้ทรงสถิตในหัวใจของโยคี  ทรงเผาผลาญทุกสิ่งทุกอย่างที่ไม่บริสุทธิ์ทั้งหมด”  โยกะ-สูทระฺ  ได้อธิบายการทำสมาธิที่พระวิชณุเช่นกันว่ามิใช่เป็นการทำสมาธิอยู่กับสิ่งที่ว่างเปล่า  ผู้ที่สมมุติว่าเป็นโยคีทำสมาธิอยู่กับบางสิ่งที่ไม่ใช่พระวิชณุจะเสียเวลาของตนไปโดยเปล่าประโยชน์ในการค้นหาสิ่งที่เป็นภาพหลอน  เราต้องมี  คริชณะจิตสำนึกด้วยการอุทิศตนให้แด่บุคลิกภาพสูงสุดแห่งพระเจ้า  นี่คือจุดมุ่งหมายของโยคะที่แท้จริง

ผู้ที่ไม่มีคริชณะจิตสำนึกจะต้องตกอยู่ภายใต้ความต้องการทางวัตถุ  ขณะที่จิตจดจ่ออยู่ที่รูป  รส  กลิ่น  เสียง  และสัมผัส  ประสาทสัมผัสจำเป็นต้องปฏิบัติงาน  ถ้าหากว่าประสาทสัมผัสมิได้ปฏิบัติงานรับใช้องค์ภควานด้วยความรักทิพย์  ประสาทสัมผัสจะแสวงหางานรับใช้ลัทธิวัตถุนิยมอย่างแน่นอน  ในโลกวัตถุทุก  ๆ  คนรวมทั้งพระศิวะและพระพรหม  โดยไม่ต้องกล่าวถึงเทวดาองค์อื่น  ๆ  บนสวรรค์  ทุก  ๆ  ชีวิตอยู่ภายใต้อิทธิพลของรูป  รส  กลิ่น  เสียง  และสัมผัส  มีวิธีเดียวเท่านั้นที่จะออกจากปัญหาทางโลกวัตถุนี้คือการมาปฏิบัติคริชณะจิตสำนึก  พระศิวะทรงเข้าฌานอย่างลึกซึ้งแต่เมื่อพระนางพารวะทีมายั่วยวนพระองค์เพื่อความสุขทางประสาทสัมผัส  พระศิวะทรงคล้อยตามผลก็คือคารทิเคยะได้กำเนิดออกมา  เมื่อ  ฮะริดาสะ  ทฺาคุระ  สาวกหนุ่มขององค์ภควานถูกยั่วยวนในลักษณะเดียวกันโดยอวตารของ  มายา-เทวีฺ  แต่ฮะริดาสะสามารถผ่านการทดสอบไปได้อย่างง่ายดาย  เพราะว่าท่านได้อุทิศตนเสียสละแด่องค์ชรีคริชณะด้วยความบริสุทธิ์ใจ  ดังที่ได้กล่าวไว้ในโศลกของ  ชรี  ยามุนาชารยะ  สาวกขององค์ภควานผู้มีความจริงใจสามารถหลีกเลี่ยงความสุขทางประสาทสัมผัสทั้งหมดได้  เนื่องจากได้รับรสความสุขทิพย์ที่สูงกว่าในความสัมพันธิ์กับองค์ภควาน  นี่คือเคล็ดลับแห่งความสำเร็จฉะนั้น  ผู้ที่ไม่อยู่ในคริชณะจิตสำนึกไม่ว่าจะมีพลังอำนาจมากมายเพียงใดในการควบคุมประสาทสัมผัสด้วยการเก็บกดอย่างผิดธรรมชาติ  ในที่สุดจะต้องล้มเหลวอย่างแน่นอนเพราะแม้แต่เสี้ยวแห่งความคิดเพื่อความสุขทางประสาทสัมผัส  จะทำให้เขาหวั่นไหวไปกับการสนองความต้องการนั้น

ชรีละ  รูพะ  โกสวามี  ให้คำแนะนำเราดังนี้

ด้วยการพัฒนาคริชณะจิตสำนึกเราทราบว่าทุกสิ่งทุกอย่างสามาถนำมาใช้สอยเพื่อประโยชน์ในการรับใช้องค์ภควานได้  ผู้ที่ไม่มีความรู้ในคริชณะจิตสำนึกพยายามหลีกเลี่ยงสิ่งของวัตถุอย่างผิดธรรมชาติ  ผลก็คือแม้จะต้องการเสรีภาพจากพันธนาการทางวัตถุเพียงใด  ก็จะไม่สามารถบรรลุถึงระดับความสมบูรณ์แห่งการเสียสละ  สิ่งที่เรียกว่าการเสียสละของพวกเขาเรียกว่า  พัลกฺุ  หรือสำคัญน้อย  อีกด้านหนึ่ง  บุคคลในคริชณะจิตสำนึกทราบว่าควรใช้ทุกสิ่งทุกอย่างในการรับใช้องค์ภควานได้อย่างไร  ฉะนั้นท่านไม่มาเป็นผู้พ่ายแพ้แก่จิตสำนึกทางวัตถุ  ดังตัวอย่างของผู้ที่ไม่เชื่อในรูปลักษณ์และเข้าใจว่าองค์ภควานหรือสัจธรรมทรงไม่มีรูปลักษณ์จึงไม่สามารถรับประทานอาหารได้ขณะที่ผู้ไม่เชื่อในรูปลักษณ์พยายามหลีกเลี่ยงการรับประทานอาหารดี  ๆ  สาวกทราบว่าองค์ชรีคริชณะทรงเป็นผู้มีความสุขเกษมสำราญสูงสุด  พระองค์ทรงเสวยทุกสิ่งทุกอย่างที่เราถวายให้พระองค์ด้วยการอุทิศตนเสียสละ  ฉะนั้น  หลังจากการถวายเครื่องเสวยอันประณีตแด่องค์ภควานแล้ว  สาวกจะรับประทานส่วนที่เหลือซึ่งเรียกว่า  พระ-  สาดัมฺ  ดังนั้น  ทุกสิ่งทุกอย่างจึงกลายมาเป็นทิพย์  และไม่มีอันตรายที่จะทำให้ตกลงต่ำสาวกรับประทาน  พระสาดัมฺ  ในคริชณะจิตสำนึก  ขณะที่ผู้ไม่ใช่สาวกปฏิเสธว่าเป็นวัตถุฉะนั้น  ผู้ที่ไม่เชื่อในรูปลักษณ์ไม่สามารถมีความสุขในชีวิตอันเนื่องมาจากการเสียสละที่ผิดธรรมชาติ  และด้วยเหตุนี้ความหวั่นไหวทางจิตใจเพียงเล็กน้อยจะดึงเขาให้ตกต่ำลงมาในสระแห่งความเป็นอยู่ทางวัตถุอีกครั้ง  ได้กล่าวไว้ว่า  จิตวิญญาณนี้ถึงแม้จะเจริญขึ้นมาถึงจุดแห่งความหลุดพ้น  แต่จะสามารถตกลงต่ำได้อีกครั้งหนึ่ง  เนื่องจากไม่มีการอุทิศตนเสียสละรับใช้มาสนับสนุน

ได้อธิบายแล้วว่าภายนอกเราอาจควบคุมประสาทสัมผัสด้วยวิธีที่ฝืนธรรมชาตินอกจากประสาทสัมผัสจะได้มาปฏิบัติการรับใช้ทิพย์ต่อองค์ภควาน  มิฉะนั้นแล้ว  จะมีโอกาสตกต่ำลงได้ทุกเมื่อ  อาจดูเหมือนว่าผู้มีคริชณะจิตสำนึกอย่างสมบูรณ์อยู่ในระดับประสาทสัมผัส  แต่เนื่องจากมีคริชณะจิตสำนึกอย่างสมบูรณ์จึงไม่ยึดติดกับกิจกรรมทางประสาทสัมผัส  ผู้มีคริชณะจิตสำนึกคำนึงเพียงแต่ให้คริชณะทรงพอพระทัยเท่านั้นไม่มีอะไรมากไปกว่านี้  ฉะนั้น  ท่านจึงอยู่เหนือความยึดติดและความรังเกียจทั้งปวง  หากคริชณะทรงปรารถนาสาวกสามารถทำอะไรก็ได้  ซึ่งโดยปกติแล้วไม่ชอบทำ  และถ้าหากคริชณะไม่ทรงปรารถนาท่านจะไม่ทำ  แม้โดยปกติธรรมดาชอบทำเพื่อความพึงพอใจของตนเอง  ดังนั้น  การทำหรือไม่ทำจะอยู่ภายใต้การควบคุมของท่าน  แต่จะปฏิบัติภายใต้การแนะนำของคริชณะเท่านั้น  จิตสำนึกเช่นนี้คือพระเมตตาธิคุณอันหาที่สุดมิได้จากองค์ภควาน  ซึ่งสาวกสามารถบรรลุได้แม้จะมีความยึดติดอยู่ในระดับประสาทสัมผัส

หากเราไม่อยู่ในคริชณะจิตสำนึกจะไม่มีความสงบ  บทที่ห้า  (5.29)  ได้ยืนยันว่าเมื่อเราเข้าใจว่าคริชณะทรงเป็นผู้มีความสุขเกษมสำราญเพียงพระองค์เดียวจากผลดีแห่งพิธีบูชาและการบำเพ็ญเพียรทั้งหมด  พระองค์ทรงเป็นเจ้าของสิ่งที่ปรากฏอยู่ในจักรวาลทั้งหมด  และพระองค์ทรงเป็นมิตรแท้ของมวลชีวิต  ด้วยความเข้าใจเช่นนี้เท่านั้นเราจึงสามารถมีความสงบที่แท้จริงได้  ดังนั้น  หากไม่อยู่ในคริชณะจิตสำนึกเราจะไม่มีจุดมุ่งหมายสูงสุดภายในจิตใจ  ความวุ่นวายใจเกิดจากความต้องการจุดมุ่งหมายสูงสุดและเมื่อมั่นใจว่าคริชณะทรงเป็นผู้มีความสุขเกษมสำราญ  ทรงเป็นเจ้าของและทรงเป็นเพื่อนของทุกชีวิตและทุกสิ่ง  ด้วยจิตใจอันแน่วแน่มั่นคงเช่นนี้จะนำมาซึ่งความสงบ  ดังนั้น  ผู้ที่ปฏิบัติตนโดยไม่มีความสัมพันธ์กับคริชณะแน่นอนว่าจะต้องมีความทุกข์  ไร้ความสงบ  ไม่ว่าเขาจะพยายามแสดงออกมาว่าชีวิตมีความสงบและมีความเจริญในวิถีทิพย์มากเพียงใด  คริชณะจิตสำนึกเป็นสภาวะแห่งความสงบร่มเย็นที่ปรากฏอยู่ในตัวเอง  ซึ่งสามารถบรรลุได้ด้วยการมาเชื่อมสัมพันธ์กับคริชณะเท่านั้น

หากประสาทสัมผัสทั้งหมดมิได้ปฏิบัติรับใช้องค์ภควาน  แม้ประสาทสัมผัสเพียงส่วนเดียวที่ปฏิบัติเพื่อสนองประสาทสัมผัสก็สามารถหันเหสาวกจากวิถีทางเพื่อความเจริญในวิถีทิพย์ได้  ดังที่ได้กล่าวไว้แล้วในชีวิตของ  มะฮาราจะ  อัมบะรีชะ  ประสาทสัมผัสทั้งหมดจะต้องใช้ปฏิบัติในคริชณะจิตสำนึกเท่านั้น  เพราะนี่คือเทคนิคที่ถูกต้องในการควบคุมจิตใจ

เราสามารถปรามพลังแห่งความต้องการสนองประสาทสัมผัสด้วยวิธีการในคริชณะจิตสำนึก  หรือการใช้ประสาทสัมผัสทั้งหมดเพื่อรับใช้องค์ภควานด้วยความรักเท่านั้น  เปรียบเสมือนศัตรูถูกกักบริเวณไว้ด้วยอำนาจที่สูงกว่า  ประสาทสัมผัสสามารถถูกปรามไว้ได้เช่นเดียวกัน  ไม่ใช่จากความพยายามใด  ๆ  ของมนุษย์  แต่จากการให้ประสาทสัมผัสทั้งหมดปฏิบัติรับใช้องค์ภควานเท่านั้น  ผู้ที่เข้าใจว่าจากการปฏิบัติคริชณะจิตสำนึกเพียงอย่างเดียว  ปัญญาจึงจะมีความมั่นคงอย่างแท้จริง  และเราสมควรฝึกฝนศิลปะนี้ภายใต้การแนะนำของพระอาจารย์ทิพย์ผู้เชื่อถือได้  จึงจะได้ชื่อว่า  สาดฺะคะฺ  หรือผู้ที่เหมาะสมเพื่อความหลุดพ้น

มีผู้มีปัญญาอยู่สองประเภท  ประเภทที่หนึ่งมีปัญญาในกิจกรรมทางวัตถุเพื่อสนองประสาทสัมผัส  และอีกประเภทหนึ่งเป็นผู้พิจารณาใคร่ครวญตนเองและเป็นผู้ตื่นในการฝึกฝนเพื่อความรู้แจ้งแห่งตน  เวลาปฏิบัติธรรมของนักปราชญ์ผู้พิจารณาใคร่ครวญตนเองหรือผู้มีความสุขุมรอบคอบ  จะเป็นเวลากลางคืนของผู้ที่ซึมซาบอยู่ในวัตถุ  นักวัตถุนิยมจะคงนอนในเวลากลางคืนเช่นนี้เนื่องมาจากอวิชชาในความรู้แจ้งแห่งตน  นักปราชญ์ผู้พิจารณาใคร่ครวญตนเองจะตื่น  “ในเวลากลางคืน”  ของนักวัตถุนิยมนักปราชญ์มีความรู้สึกปลื้มปีติสุขทิพย์ในการพัฒนาวัฒนธรรมแห่งดวงวิญญาณทีละน้อย  ขณะที่นักวัตถุนิยมนอนหลับต่อความรู้แจ้งแห่งตน  ฝันถึงความสุขทางประสาทสัมผัสต่าง  ๆ  นานา  มีความรู้สึกสุขบ้างและทุกข์บ้างในขณะที่หลับอยู่  ผู้ที่พิจารณาใคร่ครวญตนเองจะไม่ใยดีกับความสุขหรือความทุกข์ทางวัตถุ  ท่านมุ่งหน้าต่อไปกับกิจกรรมเพื่อความรู้แจ้งแห่งตนโดยไม่หวั่นไหวต่อผลกรรมทางวัตถุ

แม้มหาสมุทรอันกว้างใหญ่ไพศาลจะเต็มเปี่ยมไปด้วยน้ำอยู่เสมอ  โดยเฉพาะในฤดูฝนที่มีน้ำไหลเข้ามาอย่างมากมาย  แต่มหาสมุทรก็ยังคงเหมือนเดิม  มีความมั่นคงไม่หวั่นไหว  และน้ำไม่เคยข้ามพ้นขอบเขตของมหาสมุทร  นี่คือความจริงเช่นเดียวกันกับผู้ที่มีความมั่นคงในคริชณะจิตสำนึก  ตราบใดที่เรายังมีร่างวัตถุอยู่  ความต้องการทางร่างกายเพื่อสนองประสาทสัมผัสจะดำเนินต่อไป  อย่างไรก็ดี  สาวกไม่หวั่นไหวไปกับความต้องการเหล่านี้  เนื่องจากความเต็มเปี่ยมในตนเอง  บุคคลในคริชณะจิตสำนึกไม่ต้องการสิ่งใด  เพราะว่าองค์ภควานทรงประทานสิ่งจำเป็นทางวัตถุทั้งหมดให้อยู่แล้วดังนั้น  ตัวเขาเปรียบเสมือนกับมหาสมุทรที่มีความเต็มเปี่ยมอยู่ในตัวเองเสมอ  ความต้องการอาจไหลเข้ามาเสมือนดังน้ำในแม่น้ำที่ไหลลงสู่มหาสมุทร  แต่เขายังมั่นคงในกิจกรรมของตนเองเสมอ  ไม่เคยหวั่นไหวแม้แต่เพียงนิดเดียวจากความต้องการเพื่อสนองประสาทสัมผัส  นี่คือข้อพิสูจน์ของบุคคลในคริชณะจิตสำนึก  ผู้ที่สูญเสียความต้องการทั้งหมดเพื่อสนองประสาทสัมผัสวัตถุ  ถึงแม้ความต้องการจะยังปรากฏอยู่เพราะว่าเขายังคงรักษาความพึงพอใจในการรับใช้องค์ภควานด้วยความรักทิพย์  ยังคงสามารถรักษาความมั่นคงเหมือนดั่งมหาสมุทร  ดังนั้น  จึงได้รับความสุขจากความสงบอย่างสมบูรณ์  อย่างไรก็ดี  ผู้อื่นที่ต้องการสนองความต้องการของตน  แม้มาถึงจุดแห่งความหลุดพ้นก็จะไม่ได้รับความสงบ  จึงไม่จำเป็นต้องกล่าวถึงความสำเร็จทางวัตถุ  ผู้ทำงานเพื่อผลประโยชน์ทางวัตถุ  ผู้ต้องการความหลุดพ้น  รวมทั้งโยคีที่ต้องการอิทธิฤทธิ์ปาฏิหารย์  ทั้งหมดไม่ได้รับความสุขเพราะความต้องการจะไม่ได้รับการสนองตอบแต่บุคคลในคริชณะจิตสำนึกมีความสุขในการรับใช้องค์ภควาน  และไม่มีความต้องการใด  ๆ  ที่จะต้องตอบสนอง  อันที่จริง  เขาไม่ต้องการแม้กระทั่งความหลุดพ้นจากสิ่งที่เรียกว่าพันธนาการทางวัตถุ  สาวกของชรีคริชณะไม่มีความต้องการทางวัตถุ  ดังนั้น  จึงเป็นผู้ที่มีความสงบอย่างสมบูรณ์บริบูรณ์

ไม่มีความต้องการหมายความว่าไม่ต้องการสิ่งใดเพื่อสนองประสาทสัมผัสอีกนัยหนึ่งคือการมีคริชณะจิตสำนึกคือการไม่มีความต้องการอย่างแท้จริง  การเข้าใจสถานภาพอันแท้จริงของเราว่าเป็นผู้รับใช้นิรันดรของคริชณะโดยไม่อ้างอย่างผิด  ๆ  ว่าร่างกายวัตถุนี้เป็นตนเอง  และไม่อ้างอย่างผิด  ๆ  ว่าตนเป็นเจ้าของสิ่งหนึ่งสิ่งใดในโลกนี่คือระดับสมบูรณ์ของคริชณะจิตสำนึกผู้ที่สถิตในระดับอันสมบูรณ์นี้ทราบว่าคริชณะทรงเป็นเจ้าของทุกสิ่งทุกอย่าง  ดังนั้น  ทุกสิ่งทุกอย่างจึงต้องนำมาใช้เพื่อให้คริชณะทรงพอพระทัย  อารจุนะไม่ต้องการต่อสู้  เช่นนี้  เป็นการกระทำเพื่อสนองประสาทสัมผัสของตนเอง  แต่เมื่อมีคริชณะจิตสำนึกอย่างสมบูรณ์อารจุนะจะต่อสู้เพราะคริชณะทรงปราถนาให้สู้  เพื่อสนองความต้องการของตนเองอารจุนะไม่ต้องการสู้  แต่เพื่อคริชณะอารจุนะองค์เดียวกันนี้จะต่อสู้อย่างสุดความสามารถ  การไม่มีความต้องการที่แท้จริงคือต้องการเพียงให้คริชณะทรงพึงพอพระทัย  มิใช่พยายามละทิ้งความต้องการแบบผิดธรรมชาติ  เป็นไปไม่ได้ที่สิ่งมีชีวิตจะไม่มีความต้องการหรือไม่มีความรู้สึก  แต่เราต้องเปลี่ยนคุณภาพของความต้องการ  บุคคลผู้ไม่มีความต้องการทางวัตถุ  ทราบดีว่าทุกสิ่งทุกอย่างเป็นของคริชณะ  (อีชาวาสยัม  อิดัม  สารวัมฺ)  ดังนั้น  จึงไม่อ้างอย่างผิด  ๆ  ว่าเป็นเจ้าของสิ่งใด  ความรู้ทิพย์นี้ตั้งอยู่บนพื้นฐานแห่งความรู้แจ้งตนเอง  เช่น  รู้ดีว่าในบุคลิกภาพทิพย์ทุก  ๆ  ชีวิตเป็นละอองอณูนิรันดรของคริชณะ  ฉะนั้น  สถานภาพนิรันดรของสิ่งมีชีวิตจะไม่มีวันอยู่ในระดับเดียวกันกับคริชณะ  หรือจะยิ่งใหญ่ไปกว่าพระองค์ความเข้าใจคริชณะจิตสำนึกเช่นนี้เป็นหลักพื้นฐานแห่งความสงบอย่างแท้จริง

เราสามารถบรรลุถึงคริชณะจิตสำนึกหรือชีวิตทิพย์นี้ได้ในทันทีภายในหนึ่งวินาที  หรือเราอาจไม่บรรลุถึงระดับชีวิตเช่นนี้ได้เลยแม้เป็นเวลาล้าน  ๆ  ชาติ  มันเป็นเรื่องของความเข้าใจและยอมรับความจริงเท่านั้น  คัทวางกะ  มะฮาราจะ  ทรงบรรลุถึงระดับชีวิตเช่นนี้เพียงไม่กี่นาทีก่อนจะสวรรคตด้วยการศิโรราบต่อคริชณะ  นิรวาณะฺหมายถึงสิ้นสุดการดำเนินชีวิตทางวัตถุ  ตามปรัชญา  สูนยะวาดิฺ  จะมีแต่ความว่างเปล่าหลังจากเสร็จสิ้นชีวิตวัตถุนี้  แต่  ภควัต-คีตาฺ  สอนแตกต่างออกไป  ชีวิตจริงเริ่มต้นหลังจากชีวิตวัตถุนี้สิ้นสุดลง  สำหรับนักวัตถุนิยมหยาบ  ๆ  เป็นการเพียงพอแล้วที่ได้รู้ว่าเราต้องจบสิ้นวิถีชีวิตทางวัตถุนี้  แต่สำหรับบุคคลผู้เจริญทางจิตวิญญาณจะมีอีกชีวิตหนึ่งหลังจากชีวิตวัตถุนี้  ก่อนจบสิ้นชีวิตนี้หากเราโชคดีพอที่จะพัฒนาคริชณะจิตสำนึก  เราจะบรรลุถึงระดับ  บระฮมะ-นิรวาณะฺ  ทันที  ไม่มีข้อแตกต่างระหว่างอาณาจักรแห่งองค์ภควานและการอุทิศตนเสียสละรับใช้องค์ภควาน  เพราะทั้งสองสิ่งอยู่ในระดับที่สมบูรณ์บริบูรณ์  การอุทิศตนรับใช้องค์ภควานด้วยความรักทิพย์คือการบรรลุถึงอาณาจักรทิพย์ในโลกวัตถุมีกิจกรรมเพื่อสนองประสาทสัมผัส  ขณะที่ในโลกทิพย์มีกิจกรรมคริชณะจิตสำนึก  การบรรลุถึงคริชณะจิตสำนึกแม้ในชีวิตนี้ก็เป็นการบรรลุถึง  บระฮมันฺ  ทันทีและผู้ที่สถิตในคริชณะจิตสำนึกได้เข้าไปสู่อาณาจักรแห่งองค์ภควานเรียบร้อยแล้วอย่างแน่นอน

บระฮมันฺ  เป็นสิ่งตรงข้ามกับวัตถุ  ดังนั้น  บราฮมี  สทิฺทิฺ  หมายถึง  “ไม่อยู่ในระดับกิจกรรมทางวัตถุ”  การอุทิศตนเสียสละรับใช้องค์ภควานได้รับการยอมรับในภควัต-  คีตาฺ  ว่าเป็นระดับหลุดพ้น  (สะ  กุณาน  สะมะทีท  ไยทาน  บระฮมะ-บํูยายะ  คัลพะเทฺ)  ดังนั้น  บราฮมี  สทิฺทิฺ  คือความหลุดพ้นจากพันธนาการทางวัตถุ

ชรีละ  บัคธิวิโนดะ  ทฺาคุระ  สรุปบทที่สองของ  ภควัต-คีตาฺ  ว่าเป็นบทสรุปทั้งหมดของหนังสือเล่มนี้  ใน  ภควัต-คีตาฺ  เป็นเรื่องของ  คารมะ-โยกะ,  กยานะ-โยกะฺ.และ  บัคธิ-โยกะฺ  ในบทที่สองได้อธิบาย  คารมะ-โยกะฺ  และ  กยานะ-โยกะฺ  อย่างชัดเจนและกล่าวถึง  บัคธิ-โยกะฺ  เพียงเล็กน้อย  ดังนั้น  จึงเป็นบทสรุปของหนังสือเล่มนี้